آشنایی
صفحات
لیوسفر دائما نسبت به هم در حال حرکت اند و در بعضی نقاط، از یکدیگر دور و در نقاطی دیگر به یکدیگر نزدیک می شوند. همچنین با جدا شدن و یا متصل شدن قاره ها، شکل ظاهری سطح زمین مرتبا در حال تغییر است.
برای اولین بار،
وگنر در سال 1916 عنوان کرد که در زمان قدیم، کلیه خشکی های زمین به یکدیگر مصل بوده و خشکی عظیم واحدی موسوم به
پانگه آ (مرکب از دو کلمه یونانی پان (pan) با معنی همه و گه آ (Gaea) به معنی زمین) را تشکیل می داده است.
در سال 1937، دو توات ضمن مطالعه وضعیت آب و هوای گذشته، نشان داد که بر اساس اطلاعات حاصله از این مطالعات، تمام خشکی های شمالی و نیز تمام قاره های جنوبی در زمان های قدیم به یکدیگر متصل بوده اند. وی کلمه
گندوانا را برای ابر قاره جنوبی، و واژه
لوراسیا را برای ابر قاره شمالی به کار برد.
بدیهی است از زمان قدیم تا کنون مرتبا لیتوسفر و در نتیجه موقعیت قاره که در حال تغییر بوده است اینک به شرح وضعیت صفحات لیتوسفر در گذشته، حال و آینده می پردازیم:
وضعیت صفحات در گذشته
الف- قبل از دوران روم: به نظر می رسد که تا اوایل دوران دوم، تمام قاره ها به یکدیگر متصل بوده و ابر قاره واحد پانگه آ را تشکیل می داده اند.
عده ای ا
ز دانشمندان معتقدند که، گر چه در پایان
پرمین (حدد 225 میلیون سال پیش) تمام خشکیها ظاهرا به هم متصل بوده اند ولی در حقیقت، از دو قاره بزرگ لوراسیا و گندوانا، کم مجاور یکدیگر قرار داشته اند
ب- تریاس: در اواسط
تریاس، یعنی حدود 200 میلیون سال قبل قاره پانگه آ شروع به تقسیم شدن کرد. وضعیت خشکیها در اواخر تریاس نشان داده شده است. در این زمان، قاره عظیم به دو قاره لوراسیا و گندوانا تقسیم شد که قاره اخیر، در نتیجه پیدایش
اقیانوس هند به دو قسمت گندوانای غربی (شامل افریقا و امریکای جنوبی) و شرقی، تقسیم گردید. در عین حال،
شبه قاره هند نیز از قاره قطب جنوب جدا شد. در این زمان، قاره های امریکای شمالی و اوراسیا ( لوراسیا) به یکدیگرمتصل بودند.
ج- ژوراسیک: در
دوره ژوراسیک،
اقیانوس اطلس جنوبی شروع به گسترش کرد که در نتیجه آن، قاره های افریقا و امریکای جنوبی از یکدیگرجدا شدند.
درنتیجه چرخش قاره اوراسیا، دریای
تتیس موجود بین این قاره و آفریقا، باریکتر شد.
د- کرتاسه: در پایان
کرتاسه (65 میلیون سال قبل) اقیانوسی واقع بین دو قاره آفریقا و آمریکای جنوبی کاملا گسترش یافت و عرض آن بالغ بر 3000 کیلومتر گردید. در این زمان، تمام قاره ها تقریبا موقعیت کنونی خود را به دست آوردند و آمریکای شمالی نیز از اوراسیا شروع به جدا شدن کرد. و با این وجود قاره استرالیا به خشکی های جنوبی و گرینلند به اروپا متصل بود.
دریای مدیترانه کم و بیش وضعیت امروزی خویش را پیدا کرد و دریای تتیس، تقریبا به طور کامل مسدود شد.
ه- دوران سوم: در
دوران سوم، دریاهای جدیدی در نتیجه گسترش و دور شدن صفحات به وجود آمده و پشته های وسط اقیانوش اطلس گسترش یافتند و گرینلند را از اروپا جدا کردند. همچنین سبب جدایی زلاندنو از استرالیا. در همین زمان، آمریکای جنوبی وشمالی، در مجاورت یکدیگر قرار گرفتند. لبه شمالی صفحه هند، به زیر آسیا فرو رفت و سبب پیدایش کوههای
هیمالیا گردید.
در حدود 50 میلیون سال پیش، صفحه استرالیا از صفحه قطب جنوب جدا شد. صفحه مزبور در حال حاضر معادل 8 سانتی متر در سال، به طرف شمال در حرکت است.
در اواخر
دوران پالئوزوئیک ، صفحه عربستان از افریقا جدا شد و بین آنها، شاخه اقیانوسی هند تشکیل شد و
دریای سرخ و
خلیج عدن را به وجود آورد. این هر دو حوضه، جزو جدیدترین
اقیانوس ای جهان اند و کف آنها حاوی
پوسته اقیانوسی است.
وضعیت فعلی صفحات لیتوسفر
گر چه اکثر حواشی صفحات اصلی و پاره ای صفحات فرعی به خوبی مطالعه و مشخص شده است ولی بعضی از مرزهای صفحات، هنوز به درستی معلوم نیست. بر اساس آخرین اطلاعات، در وضعیت فعلی، تعدادی صفحه بزرگ و کوچک وجود دار د که مهمترین آنها صفحات اوراسیا، آرام، آفریقا، آمریکای جنوبی، آمریکای شمالی، قطب جنوب و استرالیا و هند می باشد.
وضعیت آینده صفحات لیتوسفر
یکی ازمسائل جالب، پیش بینی وضعیت زمین در آینده، با توجه به وضعی فعلی صفحات و حرکت آنهاست دو نفر از دانشمندان به نامهای
دتیز و
هولدن مطالعات زیادی در این مورد انجام داده و بر اساس این مطالعات، 50 میلیون سال بعد، وسعت اقیانوسهای اطلس و هند افزایش خواهد یافت، در صورتی که ازوسعت اقیانوس آرام کاسته خواهد شد.
اگر نحوه حرکت صفحات در آینده نیز در حد فعلی ثابت بماند، در حدود 50 تا 60 میلیون سال دیگر، سواحل غربی آمریکای جنوبی و شمال در تماس با
فیلیپین و
ژاپن قرار خواهد گرفت.
موضوعات مرتبط:
