ابوالساج دیو داد بن دیو دست
«266 221 ﻫ / 879 836 م»
ابوالساج دیو داد بن دیو دست از سرکردگان طوایف اشروسنه و از خویشان خیدر بن کاوس، معروف به افشین و ظاهرا" از اقوام سغد بود. در طی جنگهایی که در آذربایجان بین افشین سردار خلیفه و سپاه بابک خرم دین روی داد ( 2 221 ﻫ / 7 836 ) او از خود تهور و جلادت قابل ملاحظهیی نشان داد که حتی مقارن اقدام بابک به فرار از قلعه " بذ" ، مادر بابک را همراه با عدهیی از خویشانش به اسارت در آورد. بعد از ماجرای بابک نیز همچنین در دفع عصیان منکجور که شوهر خواهر افشین بود و ولایت آذربایجان را از جانب او داشت و در عین حال بر ضد افشین و بر علیه خلیفه اظهار طغیان کرد، توفیق جالب توجهی پیدا کرد. ابوالساج به دنبال توقیف افشین و محاکمه او نسبت به خلیفه وفادار ماند و همچون سرکردگان دیگر اشروسنه شمشیر خود را در اختیار فرمان خلیفه عباسی قرار داد.
چنان که در واقعه مازیار ، از جانب
معتصم به حدود
دماوند گسیل ( 224 ﻫ / 839 م ) و بعدها در
خلافت متوکل، امارت طریق مکه به وی واگذار شد ( 242 ﻫ / 856 م ). در خلافت
مستعین نیز در دفع فتنه ترکان سرایی که دستگاه خلافت را بازیچه خویش کرده بودند ( 251 ﻫ / 865 م ) نقش قابل تقدیری ایفا نمود. او از جانب خلیفه المعتز ، امارت کوفه را یافت که در آنجا ظاهرا" شورشی به تحریک
علویان طبرستان و به دست جمعی از طالبیان به مخالفت با
آل عباس در حال تکوین بود که عاقبت به حسن تدبیر او خاتمه یافت ( 253 ﻫ / 866 م ). چندی بعد حکمرانی خواهی، قنسرین و دیار مضر نیز بدو واگذار شد ( ربیعالاول 254 ﻫ / مارس 868 م ) همچنین مقارن ظهور صاحب الزنج، حکمرانی
اهواز و پیکار با زنگیان به عهده او گذاشته شد ( 261 ﻫ / 874 م ) اما چون به خاطر دفع فتنهیی محلی از اهواز به ناحیه عسکر مکرم رفت اهواز به دست صاحب الزنج افتاد به این ترتیب این شهر عرضه غارت و حریق شد. به علاوه اظهار دوستی که ظاهرا" به جهت استمالت و به قصد خدمت به خلیفه در حق یعقوب لیث کرد، در نزد
معتمد سوء تعبیر شد و به همین سبب قسمتی از و اموال او به حکم خلیفه مصادره و به دیگران واگدار شد ( 262 ﻫ / 875 م ). اما چون با وفات یعقوب ، بین عمرولیث و خلیفه صلح افتاد، سعی او در ایجاد ارتباط با یعقوب ، اهتمام برای صلح تلقی شد به این ترتیب خشم خلیفه نسبت او فرو نشست. سرانجام او هنگام بازگشت از جندیشاپور به اهواز وفات یافت ( ربیعالثانی 266 ﻫ / دسامبر 879 م ).
