دید کلی
یکی از اشیایی که بسیاری از نیازهای اساسی انسان را در روزگاران بسیار دور تامین می‌کرد، پوست حیوانات بود که انسانهای اولیه به منظور برآوردن نیازهای غذایی خود آنها را شکار می‌کردند و از پوست آنها به روشهای گوناگون برای تهیه پاپوش ، سپر ، زره چرمی ، کلاه رزمی چرمی ، تیردان چرمی ، چکمه و غیره استفاده می‌کردند. امروزه با وجود گذشت قرنها ، هنوز پوست حیوانات در نقش یکی از مواد اساسی برای تهیه لباس ، پوشاک و وسایل دیگر و نیز جنبه‌های تزئینی ارزش اقتصادی و صنعتی خود را حفظ کرده است.امروزه چرمسازی ، بصورت یک صنعت بزرگ ( Leathering industry ) درآمده است. مراحل تهیه
چرم در زیر آمده است.
آماده سازی پوست
قبل از دباغی باید عملیات آماده سازی را به منظور حذف اضافات باقیمانده بر روی پوست ( مانند چربیهای اضافی ،
پشم و غیره ) انجام داد که خود شامل چند مرحله به شرح زیر است.
خشک کردن و نمک زدن
پوستها را پس از جدا کردن از بدن حیوانات با خشک کردن و یا نمک زدن برای
دباغی نگهداری می‌کنند. این عمل با استفاده از
نمک خشک ، آب نمک یا خواباندن در محلول نمک انجام می‌گیرد. خشک کردن نیز در آفتاب و یا بوسیله جریان هوای گرم انجام می‌گیرد.
حذف اضافات
قسمت اضافی روی پوست ، مانند گوش ، دم ، سم و گوشتهای اضافی که ضمن کندن پوست بر روی آن باقی می‌ماند و از نظر چرم سازی ارزشی ندارد، پیش از هر عمل باید از پوست جدا شود.
خیساندن
به منظور حل کردن و از بین بردن مواد زاید حل شدنی موجود روی پوست ، آن را در آب خیس می‌کنند تا بدین وسیله ، هم مواد زاید در
آب حل شوند و هم الیاف پوست ، آب جذب کرده ، به شکل طبیعی خود در آید.
لش زدایی
پوستها معمولا با مقداری
چربی و گوشتهای اضافی همراه‌اند که باید حذف شوند. بوسیله
ماشین لش زدایی که از دو غلتک ، یکی فلزی و شیاردار و دیگری
لاستیکی تشکیل شده انجام می‌پذیرد.
مو زدایی و آهک زنی چرم
پس از لش زدایی باید پشم و یا مو و پروتئین‌های غیر الیافی را از سطح پوست زدود. برای این منظور پوست را در محلول آب آهک قرار می‌دهند و به آن ، سولفید سدیم می‌افزایند. هر
مولکول سولفید سدیم بوسیله یک مولکول آب
هیدرولیز شده ، یک مولکول سولفید هیدروژن سدیم ایجاد می‌کند که کندن پشم و مو را تسریع می‌کند.
حذف سایر زواید
در این مرحله ، غده‌های پوستی بافتهای رنگی مو و مواد آهکی باقی مانده بوسیله ماشینهای ویژه از بین می‌رود.
حذف آهک
آهک باقیمانده پس از مرحله قبل ، باید کاملا گرفته شود و گرنه چرم حاصل ، شکننده شده ، در سطح آن ترکهایی ایجاد می‌شود که از رنگ آمیزی درست و دقیق آن جلوگیری می‌شود. این عمل ، بوسیله
مواد شیمیایی مانند نمکهای آمونیم ،
بی‌سولفیت سدیم ،
اسید سولفوریک و ... انجام می‌گیرد.
قلیایی کردن بوسیله خیساندن در مواد شیمیایی
پس از عمیلیات آهک گیری ، پوست را در یک حمام قلیایی که حاوی نمکهای آمونیوم است، قرار می‌دهند که علاوه بر عمل آهک گیری ، اثر
آنزیمها را افزایش داده و خواص مطلوبی از جمله لطافت ، قابلیت انعطاف‌پذیر و صاف شدن چرم بوجود می‌آورد. در این مرحله الیاف و بافتهای پوست منبسط شده ، سطح رویی پوست تمیز و باقی مانده پروتئین‌ها منجمد و از روی پوست پاک می‌شود.
گرفتن چربی پوست
چون بعضی از پوستها مانند پوست گوسفند ، خوک و سگ دارای چربی است، بایستی پیش از عملیات دباغی ، چربی‌ها حذف شوند. برای این منظور چربی را بوسیله
هیدروکسید سدیم به
صابون تبدیل کرده ، بعد آن‌را با آب می‌شویند.
اسیدی کردن پوست
در این مرحله ، پوست را در محلول اسیدی که حاوی
نمک است، قرار می‌دهند. در این عمل ، نمک به‌علت خاصیت تراوش کنندگی که دارد، مانع تورم الیاف شده ، جذب پوست نمی‌شود. در صورتی که محلول اسید در الیاف پوست تا حد اشباع نفوذ کرده و با این عمل ، الیاف پوست صاف شده و پوست حالت نیم دباغی شده بخود می‌گیرد.
برش زدن و تراش دادن چرم
پس از مرحله آب گیری از چرم دباغی شده ، آن‌را بوسله ماشین برش می‌دهند تا به هر ضخامتی که لازم باشد در‌آید. پس از مرحله آبگیری و برش زدن ، چرم را از ناحیه گوشتی بوسیله ماشینهای غلطکی به ضخامت‌های مورد نیاز ، می‌تراشند. بعضی از چرمهای دباغی شده با مواد دباغی گیاهی را قبل از تراشیدن باید پاک و تمیز کرد تا ناحیه گوشتی چرم پاک شود. پرداخت کردن یا سمباده زدن عبارت است از پاک کردن و همگن کردن چرم و همچنین تراشیدن قسمتهای آسیب دیده که بوسیله ماشین صورت می‌گیرد.
رنگ آمیزی چرم
مواد رنگی که از آنها برای رنگ آمیزی چرمها استفاده می‌شود، دو دسته‌اند:
- مواد رنگی معدنی غیر محلول در آب مانند اکسید روی ، کرومات سرب و غیره که قدرت پوشش زیادی دارند.
- مواد رنگی آلی محلول در آب مانند رنگهای آنیلی ، آنیونی و مواد رنگی نیتروژن دار ، دی‌فنیل آهن و غیره. این رنگها را بر اساس نفوذ در الیاف چرم ، به سه دسته کاتیونی ، آنیونی و مواد رنگی غیر قابل حل در آب تقسیم می‌کنند. برای جلوگیری از سفت و سخت شدن چرم پس از رنگ آمیزی ، باید به آن روغن زد تا بدین طریق خواص مطلوب زیر در آن ایجاد شود: نرم و قابل انعطاف شدن ، کاهش دادن میزان نفوذ گرما ، مقاوم شدن در برابر آب ، ایجاد قدرت کششی و افزایش طول.
انواع چرمها و بهینه سازی آنها
انواع چربی بکار رفته
براق‌کننده‌ها
پس از چرب کردن چرم ، نرم کردن ، خشک کردن و پرداخت کردن آن ، به‌منظور خوش نما کردن و افزایش دوام چرم ، آن را به روشهای مختلف براق می‌کنند. براق کننده‌های مهم عبارتند از:
- مواد براق کننده رزینی که عمدتا از لاکهای شیشه‌ای تهیه می‌شود.
- مواد براق کننده پروتئینی که معمولا از لاک ، نرم کننده ، عوامل پوششی و پر کننده منافذ ، مواد حفظ کننده ، مواد ثابت کننده و مواد رنگی تشکیل شده‌اند.
- مواد براق کننده نیترو سلولز که شامل لاک ، حلال ، مواد رنگی نیترو سلولز ، مواد لاستیکی و مواد رقیق کننده می‌باشد.
انواع چرمهای رویه
- چرم کرم باکسی: از پوست گاو بدست می‌آید و بسیار نرم و لطیف است و دارای رخ صاف بوده و علائم طبیعی رخ آن بخوبی نمایان است.
- چرم کرم باکسی چاپی: چرمی است که رویه آن بطور مصنوعی منقوش شده است. این چرم از نامرغوبترین پوستهای گاو که رویه آن معیوب باشد بدست می‌آید.
- چرم دال باکسی: چرمی است که زیاد چرب شده و رخ آن منقوش است.
- چرم ضد آب : چرم گاوی است که زیاد چرب شده رخ آن مات و دارای علائم طبیعی است.
مباحث مرتبط با عنوان
