نوجوان انصار

در میان هفتاد نفر مسلمان که در یک شب تاریخى یثرب با پیامبر (صلى الله علیه و آله) پیمان دفاع و پشتیبانى بستند، نوجوانى به چشم مى خورد که همراه پدرش در آن بیعت تاریخى شرکت کرده بود، او کسى جز جابر بن عبدالله عمرو انصارى نبود عبدالله بن عمرو (پدر جابر) یکى از دوازده نفرى بود که پیامبر اسلام آنان را از میان هفتاد نفر برگزید.

یار قدیمی اسلام

جابر نه تنها از روز نخست، پیمان دفاع از اسلام و جانبازى در راه خدا بست بلکه عملا نیز در راه پیشرفت اسلام از جانبازى و فداکارى فروگذار نکرد به طورى که در اغلب جنگهاى که در زمان حیات پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) رخ داد، در رکاب آن حضرت شرکت داشت. او نه تنها در میان جنگ و جهاد در راه خدا یک قهرمان و شخصیت بزرگى بود، بلکه در میدان علم و دانش و معارف اسلامى نیز چهره ممتازى به شمار مى رفت. او از علوم و معارف خاندان رسالت، بهره ها اندوخته و دانشها آموخته بود و گنجینه هاى سرشارى از علوم و دانش خاندان پیامبر (صلى الله علیه و آله) در سینه داشت به همین دلیل بود که حتى امام محمد باقر (علیه السلام) در بعضى اوقات با استناد به جابر انصارى حدیثى را نقل مى نمود. در میان خاندان پیامبر، جابر جزء گروه معدودى است که در میان شیعه شهرت و محبوبیت خاصى دارند و در افکار عمومی، چهره شناخته شده اى به شمار مى روند، علت این امر، ارتباط و پیوند معنوى عمیق جابر با خاندان به ثبوت رسانیده است.

لوح آسمانی

او بود که لوح آسمانی را که در آن بر امامت ائمه علیهم السلام تصریح شده، نزد حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها دید و از روی آن، نسخه‌ای برای خود نوشت. او در نوزده غزوه از غزوه‌های رسول خدا شرکت داشت. در جنگ صفین یاور امیرالمومنین علی علیه السلام بود و پیوسته مردم را به اطاعت و دوستی آن امام دعوت می‌نمود. جابر در حال عبور از کوچه های مدینه این سخن پیامبر را نقل می‌کرد که:« علی خیر البشر فمن ابی فقد کفر »؛ (علی بهترین مردم است. هر کس از محبت و ولایت او رو بگرداند کافر است.) و همچنین می‌گفت:« ای مردم! فرزندان خود را به دوستی با امیرالمؤمنین علی علیه السلام تربیت کنید.»

جایگاه جابر

امام صادق (علیه السلام) ضمن حدیث مفصلى فرمود: جایز نسبت به ما خاندان پیامبر (صلى الله علیه و آله) وفادار و صمیمى بود. جابر پس از رحلت پیامبر (صلى الله علیه و آله) پیوسته در کنار خاندان رسالت بود و در جریان مبارزه امیر مؤمنان (علیه السلام) با سرکشى هاى معاویه در کنار آن حضرت قرار داشت و در جنگ صفین جزء یاران على (علیه السلام) بود. علاوه بر همه این ها، آمدن جابر به زیارت امام حسین (علیه السلام) در کربلا، شخصیت جاویدى به او بخشیده است که تا زمانى که نام سرور شهیدان حسین بن على (علیه السلام) زنده است نام جابر نیز در پرتو آن جلوه گر است، و همین امر باعث شده است که نام جابر در بسیارى از محافل و مجالس دینی، همراه نام امام حسین (علیه السلام) برده شود.

• ابو زبیر مى گوید: جابر به عصا تیکه مى کرد و در کوچه ها و مجالس انصار مى گشت و مى گفت: على بهترین انسانهاست و هر کس این مطلب را انکار کند حق کشى کرده است آنگاه مى گفت: اى گروه انصار! فرزندان خود را با مهر على تربیت کنید.

• باز ابو زبیر مى گوید: از جابر پرسیدم: على چگونه شخصیتى بود؟ او ابروان خود را که روى چشمانش افتاده بود، بالا کشید و گفت: على بهترین افراد بشر در روى زمین بود، ما، در زمان رسول خدا، منافقان را از طریق عداوت با على (علیه السلام) مى شناختیم. از جابر در مورد جنگ و مخالفت با على (علیه السلام) پرسیدند وى پاسخ داد: در حرمت جنگ با علی، جز کافران کسى شک نمى کند.

جابر از نخستین کسانى بود که پس از رحلت پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) به على (علیه السلام) پیوست و در پیمان خود با او وفادار و صمیمى ماندند. البته گرایش جابر به سوى امیر مؤمنان (علیه السلام) بى جهت نبود زیرا خود یکى از راویان حدیث معروف "غدیر" و نیز حدیث مشهور "منزلت" است که در کتابهاى مختلف سنى و شیعه از طرق مختلف نقل شده است.

ترجمه حدیث منزلت چنین است: پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) به على (علیه السلام) فرمودند آیا نمى خواهى نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى باشى جز اینکه پیامبرى بعد از من نخواهد بود؟ و دیگر اینکه یکى از افتخارات جابر، این است که حامل سلام پیامبر اسلام براى امام باقر (علیه السلام) پیشواى پنجم شیعیان بود که سالها پس از رحلت پیامبر این سلام را به حضرت باقر (علیه السلام) ابلاغ نمود.

اولین زائر حسین

نخستین زائر امام حسین (علیه السلام) جابر بود. در زمانى که همه از حکومت یزید در هراس و ترس بودند تنى چند با شهامت و تن دردادن به همه خطرات از امام به نیکى یاد کردند و به قاتلان و دشمنان او لعن و نفرین مى فرستادند یکى از پیشتازان برجسته این گروه جابر بود که براستى سند زرینى در ابراز علاقه به خاندان رسالت از خود به جا گذاشت و هنوز چهل روز از شهادت حضرت سید الشهداء (علیه السلام) نگذشته بود که به زیارت تربت پاک او شتافت. زیارت جابر، یک زیارت عادى نبود، بلکه یک زیارت حماسى و توأم با اشک و آه و حسرت بود او با این عمل خود درسى بزرگ در زمینه ولایت و ابراز علاقه به خاندان پیامبر به آیندگان آموخت. او سه بار صدا زد:

یا حسین

آنگاه گفت چگونه دوستى است که جواب دوست را نمى دهد؟
چگونه مى توانى پاسخ بدهى در حالى که رگهاى گردنت بریده شده، و خونت ریخته و سرت از بدن جدا گشته است؟
گواهى مى دهم که تو زاده بهترین پیامبران، فرزند سرور مؤمنان فرزند همزاد تقوى، از نسل هدایت پنجمین عضوء اصحاب کساء فرزند سرور برگزیدگان الهى، و زاده فاطمه سرور زنان جهانى چگونه چنین نباشى در حالى که از دست سرور پیامبران غذا خورده، در دامن پرهیزکاران پرورش یافته اى، از پستان ایمان شیر خورده و با نور ایمان از شیر باز گرفته شده اى تو چه در زندگى و چه پس از مرگ پاک بوده اى، دلهاى مؤمنان از فراق تو آزرده گشته است ولى در زنده بودن تو شکى ندارند سلام و درود خدا بر تو باد، گواهى میدهم که در راه برادرت یحیى بن زکریا گام نهادى و مثل او به شهادت رسیدى.

سپس جابر به اطراف قبر نگریست و چنین گفت: "درود بر شما روان هاى پاکى که در آستان حسین (علیه السلام) خفته و در بارگاه او آرمیده اید! گواهى مى دهم که شما نماز را بر پاى داشتید زکات را پرداختید، امر به معروف و نهى از منکر نمودید با بیدینان به جهاد برخاسته خدا را پرستش نمودید تا آنکه مرگ را در آغوش کشیدید سوگند به خدائى که محمد (صلى الله علیه و آله) را به پیامبرى بر انگیخته، ما نیز در پاداش شما شریکیم.

وفات

جابر که آخرین بازمانده گروه شکست کنندگان در پیمان عقبه بود پس از عمرى مجاهدت و کوشش در راه خدا در حالى که از مرز نود سالگى گذشته بود در سال 78 دیده از جهان فرو بسته و براى همیشه در خاک مدینه آرمید. درود به روان پاک وى و هم پیمانانش که هرگز در مبارزه با کفر و شرک و ستم، لحظه ای از پاى ننشستند. او بیش از 90 سال عمر کرد و بعد از ملاقات با امام باقر در مدینه وفات کرد. او آخرین نفر از اصحاب رسول خدا بود که در مدینه از دنیا رفت.

منابع

• تحفه الاحباب،‌ شماره 90، ‌ص 66
• پایگاه اسلامی الشیعه