زوایای سمت و ارتفاع، مکان یک ستاره را نسبت به ناظر و افق او مشخص می کنند. افق برای نقاط مختلف کره زمین متفاوت است. پس سمت و ارتفاع یک ستاره بستگی به مکان ناظر دارد.علاوه براین، کره آسمان نسبت به ناظر حرکت می کند، بنابر این سمت و ارتفاع ستاره پیوسته عوض می شود. برای مطالعه اجرام سماوی، دستگاه مختصات مناسب تر، دستگاهی است که در آن مختصات ستارگان تغییر نکند و به مکان ناظر بستگی نداشته باشد. فرض کنید صفحه دایره استوای زمین را امتداد دهیم تا آسمان را قطع کند. محل بخورد این صفحه با کره آسمان، دایره بسیار بزرگی است که استوای سماوی نامیده می شود. استوای سماوی هم یک دایره عظیمه بر کره آسمان است، زیرا مرکز آن، مرکز کره آسمان یا همان مرکز زمین است، اگر محور دوران زمین را امتداد دهیم، کره آسمان را در دو نقطه قطع می کند. به این دو نقطه، قطب های شمال و جنوب آسمان می گوییم. همان طور که می دانیم ، ستاره قطبی بر راستای محور شمال زمین واقع است. به کمک ستاره جدی می توان قطب شمال آسمان را به راحتی در آسمان پیدا کرد. متاسفانه بر قطب جنوب آسمان، یا حتی در نزدیکی آن، ستاره روشنی وجود ندارد. بر کره آسمان نیز می توان دوایری نظیر نصف النهارها و مدارهای زمین تعریف کرد (شکل 1).
دایره های ساعتی یا نصف النهارهای آسمان، دایره های عظیمه ای هستند که از قطب شمال وجنوب آسمان می گذرند. دایره های روزانه یا مدارهای آسمان، دایره هایی هستند به موازات استوا که در بالا و پایین آن قرار دارند. از هر نقطه کره آسمان، یک دایره ساعتی و یک دایره روزانه می گذرد. به شکل(1) توجه کنید. می خواهیم مختصات ستاره s را مشخص کنیم. زاویه ای که خط os با دایره استوا می سازد، میل ستاره نامیده می شود. این زاویه نظیر عرض جغرافیایی بر سطح زمین است. زاویه میل را با علامت δ نشان می دهیم. اندازه آن بین صفر و 90 درجه است. میل ستاره قطبی که نزدیک قطب شمال آسمان است، حدود90 درجه است. اگر ستاره ای بر استوای آسمانی باشد، میل آن صفر درجه است. زاویه میل ستاره هایی که در نیمکره جنوبی آسمان، یعنی در زیر استوای آسمانی هستند، منفی است. میل قطب جنوب آسمان 90- درجه است.
نظیر طول جغرافیایی نیز بر کره آسمان زاویه ای به نام بُعد تعریف می کنیم. بُعد ستارهs عبارت است از زاویه بین دایره ساعتی ستاره s و دایره ساعتی مبدأ(شکل 1). دایره ساعتی مبدأ برکرۀ آسمان بنا به قرار داد، دایره ای است که از نقطه اعتدال بهاری می گذرد. اعتدال بهاری نقطه ای بر استوای سماوی است که خورشید در روز اول بهار در آن قرار دارد. زاویه بُعد را در شکل (1) با علامت α نشان داده ایم. زاویه بُعد از نقطه اعتدال بهاری به مشرق اندازه گیری می شود. یعنی اگراز قطب شمال آسمان به دایرۀ استوای سماوی نگاه کنیم، جهت اندازه گیری بُعد همان جهت مثبت مثلثاتی است. واحد اندازه گیری بُعد به جای درجه ، ساعت است. به جای اینکه دایرۀ استوای سماوی را به 360 درجه قسمت تقسیم کنند، آن را به 24 ساعت تقسیم می کنند. هر ساعت معادل 15 درجه است. اجزاء ساعت عبارت است از دقیقه و ثانیه. رابطه بین اجزای ساعت و درجه به صورت زیر است.
1 ساعت= 15 درجه قوس
1دقیقه زمان= 15 دقیقه قوس
1 ثانیه زمان= 15 ثانیه قوس
دستگاه مختصات بعد و میل را بر کرۀ آسمان، دستگاه مختصات استوایی گویند.
با توجه به اینکه وضعیت ستاره ها نسبت به نقطه اعتدال بهاری تغییرنمی کند، بُعد و میل هرستاره ثابت خواهند بود و به مکان ناظر یا زمان رصد بستگی ندارد.
شکل شماره 1 : مختصات استوایی
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!