ماه يگانه قمر زمين و نزديك‌ترين همسايه آسماني ما، بعد از خورشید است كه توجه آدمي را از دير باز به خود معطوف داشته است. با قطري در حدود یک چهارم قطر زمين و جرمي برابر با یک هشتاد و یکم زمين و یک پنجاهم حجم زمين از بزرگترين قمرهاي منظومه شمسي به‌شمار مي‌رود.
از آنجايي كه حجم و جرم ماه كم است، مانند اكثر قمرهاي منظومه شمسي و بر خلاف زمين، ماه نيز جو ندارد. در واقع به دليل ضعيف بودن ميدان جاذبه، قادر به نگهداري جو در فضاي اطرافش نيست. بررسي‌ها حكايت از آن دارند كه جو بسيار رقيق ماه با تراكم ده به توان منفی چهارده بار كمتر از جو زمين متشكل از ئيدورژن و هليوم و نئون و آرگون مي‌باشد.
همين عدم وجود جو باعث شده تا هيچ گونه تغييرات و فرسايشي در سطح ماه رخ ندهد و تا ميليون‌ها سال، شكل و ساختار سطح ماه به همان شكل اوليه باقي بماند! حتي همين نبود جو باعث خواهد شد هيچ مانعي در مقابل برخورد سنگ‌هاي آسماني سرگردان با ماه وجود نداشته نباشد و به همین دلیل ما سطح ماه را پر از دهانه‌هاي برخوردي بيبينيم!
از طرفي به دليل نبودن جو در ماه، تغييرات دما و اختلاف دماي بين دو ناحيه روشن و تاريك ماه بسيار زياد است. در مناطق روشن اين سطح به مدت دو هفته‌ي پياپي در معرض اشعه خورشيد است و سپس به همين مدت در تاريكي مي‌رود. گرماي خورشيد چندان به عمق سطح ماه نفوذ نمي‌كند و دماي سطح ماه بلافاصله پس از تاريكي سطح ماه يا در زمان خسوف، سريع كاهش مي‌يابد. تا آنجا كه تغيير دماي 50 درجه‌اي در هر ساعت اتفاق خواهد افتاد.
ماه در يك مدار بيضوي كه زمين در يكي از كانون‌هاي آن قرار دارد، به دور زمين مي‌گردد. ميانگين فاصله ماه 60 برابر شعاع زمين است. ماه در نزديك‌ترين فاصله خود از زمين (حضيض) به 360،000 كيلومتر و در دورترين فاصله (اوج) به 400،000 كيلومتر مي‌رسد. همين دوري و نزديكي ماه، تاثير خود را بر ساير پديده‌هاي ديگر ماه مثل گرفت‌ها و رخ‌گرد و ... خواهد گذاشت.
همه ما مي‌دانيم ماه نور خود را از خورشيد كسب مي¬كند و در اثر انعكاس نور خورشيد مي‌درخشد. از گردش ماه به دور زمين، ساكنين زميني هر ماهه و در هر زماني درصد روشنايي متفاوتي از ماه را نظاره‌گر خواهند بود. به اين تغييرات روشنايي ماه، اهله ماه (Phases of the moon) گفته مي‌شود. به يك دور كامل چرخه اهله ماه،ماه هلالي مي‌گويند.
اگر از فضا به ماه بنگريم همواره نيمي از سطح كره ماه را روشن خواهيم ديد. اما ناظر زميني، در هر زماني كسرهاي مختلفي از نيم كره‌‌ي روشن ماه را مي‌بيند. در ارتباط با چگونگي روي داد اين پديده از ديد ناظر زميني بايستي گفت ميزان درخشندگي سطح ماه، به جدايي زاويه‌اي ميان ماه و زمين و خورشيد، بستگي دارد.
در حالت ماه نو يا محاق (New Moon) كه آغازگر ماه هلالي است، ماه ميان زمين و خورشيد قرار مي‌گيرد. به عبارت ديگر ماه در حالت مقارنه (Conjunction) است. در اين موقع نيمه تاريك ماه به طرف زمين است. 2 روز بعد هلال باريك ماه رويت مي‌شود و به مرور به روشنايي آن افزوده مي‌شود كه به آن هلال افزاينده (Waxing – Crescent) مي‌گوييم.
در ادامه در روز هفتم، ماه در حالت تربيع اول (First Quarter) قرار مي‌گيرد و به صورت يك نيم دايره ديده خواهد شد. در اين حالت جدايي ماه و زمين و خورشيد 90 درجه خواهد بود. با افزايش جدايي زاويه‌اي به مرور به درصد روشنايي ماه نيز افزوده مي‌شود و هلال‌هاي محدب افزاينده (Gibbous) را شاهد هستيم.
سپس ماه با خورشيد در حالت مقابله ( Opposition) قرار مي‌گيرد. يعني جدايي 180 درجه! به اين حالت ماه بدر يا ماه كامل (Full Moon) مي‌گوييم. پس از آن، كم‌كم از روشنايي ماه كاسته مي‌شود و به ترتيب حالت محدب كاهنده (Waning Gibbous) و سپس تربيع دوم (Second Quarter) و در ادامه در حالي كه هلال كاهنده (Waning Crescent) را در صبحگاه با بيشترين درصد بخش تاريك ماه شاهد هستيم.
در واپسين روزهاي ماه قمري ماه نو تكرار خواهد شد. در اين حالت جدايي زاويه‌اي صفر درجه خواهد بود. بدين ترتيب با يك دور چرخش اهله ماه، ماه هلالي به مدت 5/29 روز چرخه خود را كامل مي‌كند. در واقع از زمان بين شروع ماه قمري تا شروع ماه قمري بعدي را ماه هلالي (Synodic Mount) مي‌گويند (صحت آن بررسی گردد). يعني فاصله بين دو محاق يا دو بدر متوالي.
اما اين ماه هلالي با تعريف ماه نجومي كه مدت زمان يك دور چرخش ماه به دور زمين (360 درجه مداري) است، تفاوتی معادل 5/2 روزه دارد. چرا كه ماه نجومي 3/27 روز به طول مي‌انجامد.
دليل اين تفاوت 5/2 روزه بين ماه هلالي و نجومي به جابه‌جايي زمين در مدار خود به دور خورشيد بر مي‌گردد، به طوريكه در طول يك ماه قمري، زمين نيز در حدود 30 درجه مداري جابه‌جا مي‌شود در نتيجه ماه بايد اندكي بيشتر در مدار خود جابه‌جا شود تا مجددا زمين و ماه و خورشيد در يك راستا قرار گيرند تا محاق روي دهد.
ماه در عين حالي كه به دور زمين مي‌گردد، به دور محور خود نيز دوران مي‌كند. اما مدت زمان اين دوران با دوره‌ي تناوب گردش ماه به دور زمين برابر است. جالب آن كه جهت چرخش دوران هم مانند حركت انتقالي، بر خلاف جهت عقربه‌هاي ساعت است. يكسان بودن مدت زمان هر دو حركت وضعي و انتقالي ماه، باعث مي‌شود همواره يك روي ماه رو به سمت زمين باشد. يعني در هر لحظه از زمان 50 درصد از سطح ماه رو به زمين است.
اطلاعات عمومي ماه
ميانگين فاصله از خورشيد: 380،000 كيلومتر
خروج از مركز مدار: 0،55
زاويه صفحه مدار ماه با صفحه دايرة‌البروج: 5،3 درجه
دوره تناوب گردش به دور زمين: 27،32 روز
دوره تناوب گردش اهله ماه: 29،5 روز
ميانگين سرعت مداري: 1 كيلومتر بر ثانيه
قطر: 3،460 كيلومتر
چگالي: 0،61 برابر چگالي زمين
سرعت گريز از جاذبه زمين: 2،38 كيلومتر بر ثانيه
شتاب گرانش سطحي: شتاب گرانش زمين
زاويه ميل استوا با مدار: 1،5 درجه
نسبت بازتاب سطح زمين: 0،07
بيشترين دما: 150 درجه سانتيگراد
كمترين دما: 140− درجه سانتيگراد
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 1615
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!