تذهیب در لغت به معنی زراندود کردن، زرگرفتن، زرکاری و طلاکاری روی کتاب و اوراق است نو در ایران سابقهای چندین هزارساله دارد.
«مایل هروی» نویسنده کتاب لغات و اصطلاحات فن کتابسازی مینویسد: هنر زرنگاری و گل بوتهسازی (تذهیب) متعلق به دوران قبل از اسلام آن هم در قلمرو سرزمین ایران است و اوراق به دست آمده از کتاب «تورفان» مربوط به دوره مانوی، این ادعا را به اثبات میرساند.
بعد از ظهور دین مبین اسلام، گسترش خوشنویسی عاملی برای نشر قرآن در سرزمین های اسلامی بود. زرنگاری به صورت عامل مکمل خوشنویسی، رشد و رونق چشمگیری یافت و در قالب «تذهیب» جلوهگر شد و از آنجا که در آیین مقدس اسلام، چهرهنگاری منع شدهبود همین منع مذهبی در بوجود آمدن شیوهی زیبای نقش و نگار مطلق، تاثیری به سزا گذاشت.
تذهیب که عمدتاً الهام گرفته از شکل ساده گل و گیاه و نقوش هندسی پیچاپیچ و مکرر بود ، کم کم در قرون بعدی همراه با صعود هنری و تعالی صنایع اسلامی به عنوان یک نگارهی مشروع و پذیرفته شده خاص در لابلای صفحههای قرآن کریم جای خود را بیش از پیش باز کرد. از حدود سال 180 هجریقمری تزئین قرآن با تذهیب رواج یافته و به این ترتیب میتوان گفت که عمر تذهیب در قرآن بیش از هزار سال است . تذهیبهای باقیمانده بر روی قرآنها از قرن چهارم هجری قمری بسیار ساده و بیپیرایه است و این آرایشها با رنگمایههای محدود به ویژه زرناب میباشد و در بسیاری از قرآنهای به یادگار مانده از آن دوران، بین سطرها طلا انداز شده و سطور در لابلای زر فاصله هنری پیدا کرده است. از قرن ششم هجری قمری به بعد عناصر رنگی متنوع دیگر به تذهیب اضافه شد و با حفظ زمینه طلا، رنگهای گویایی چون نیلی، سفیدآب، شنجرف، اخرا، زرنیخی، زرد روشن، سرنج، سبز، رنگاری، دودی، قرمز، جگری و بنفش عرصه خودنمایی یافتند.
در اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم ، شهر تبریز یکی از مراکز مهم برای تشویق و پرورش هنرمندان به شمار میرفت و این امر موجب توسعه و تکامل تذهیب شد و در نتیجه مکتب جدیدی که به مکتب تبریز معروف گشت در هنر نگارگری به وجود آمد.
دوره تیموری از دورههای بسیار مهم و پررونق در هنر تذهیب است و از آنجا که در زمان تیموریان، هرات مرکز بزرگ هنر در این سرزمین بود هنر این دوره به مکتب هرات معروف گشت. انچه مکتب هرات ، در زمینه ی تذهیب عرصه میدارد اضافه نمودن طرحهای هندسی تو در تو در باخطوط و شاخههای کوچک نخل و ترسیم اشکال نباتات و گلها و مناظر طبیعی و گاهی اشکال طیور است. تذهیب در این دوران چنان مورد توجه قرار میگیرد که علاوه بر تزیین قرآن مجید، در تن پارچههای ابریشمی و نیز قالی و ظروف را پیدا میکند و در این دوره است که تذهیب زرافشان نیز به وجود میآید. هنر تذهیب در دروهی صفویه نیز ادامه یافت. در این زمان اصفهان مرکز تذهیب کاران شد و مکتب اصفهان به وجود آمد. زمینهی تذهیب در این دوره معمولاً آبیرنگ است و تقسیمات کوچکتر به رنگ طلایی و سیاه دیده میشود. طرحهای تزئینی در این زمان به رنگ سفید، سرخ، آبی و زرد است. در این دوره تذهیبکاری با طلا نیز ترقی کرده، هنر تذهیب بر دیوارهی کاخها و بر تن کاشیها آشکار میشود.
امروزه هنر تذهیب در بسیاری از هنرهای دیگر عمومیت پیدا کردهاست، در هنرهایی مانند: کاشیکاری، سفالگری، معرقسازی، کتابسازی و کتابآرایی، سرفصل نوشتهجات (سرلوحه)، حاشیهی قطعات خوشنویسی و نقاشی ایرانی، گچبری مساجد، فلزکاری و تزئین اماکن مقدس.
اشکال تذهیب عبارتند از:
سرلوح، سرفصل، شمسه، ترنج، سرترنج، نیمترنج، لچک، راندان موشی، رکابه، سنجاق نشان، شرفه، بوته جقه، ختایی و عمدهترین نقوش تزئینی آن نقوش اسلیمی است(اسلیمی دهن اژدری، اسلیمی ماری، اسلیمی برگی، اسلیمی گلدار، اسلیمی توپر، اسلیمی توخالی، اسلیمی توریقی، اسلیمی طوماری، اسلیمی خرطومی)
حمید شاهمرادی
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!