در یک تقسیمبندى کلى فیلمها را مىتوان به سه گروه عمده مستند، داستانى و تجربى تقسیم نمود. انگیزه اصلى ساختن “فیلم مستند” ایجاد تغییرى در وضع موجود است وایجاد این تغییر اکثرا به واسطه عدم رضایت از شرایط حاکم به آنوضعى یا موقعیت است. این نوع فیلم مىتواند تفکر یا دیدگاهى را در هر زمینهاى از دانش بشرى عرضه نماید و ریشه در زندگی، واقعیات و مضامین غیرداستانى دارد. این نوشتار به بررسی جنبه های مختلف فیلم مستند می پردازد.
فیلم مستند به سه منظور کلى تولید مىشود:
1- اطلاعرسانى (مثلا چگونگى رعایت بهداشت کودکان به منظور ارتقاى سلامتى نوباوگان در جامعه)
2- تاثیرگذاشتن یا اعمال نفوذ بر افکار(مثلا مرور پیشینه و کارایى یک نویسنده هنرمند یا مصلح اجتماعى و بازتاب مثبت آن بر راىدهندگان)
3- الهام بخشیدن (مثلا کندوکاو در مضرات استعمال دخانیات براى تحریک و تشویق معتادین به ترک آن.)
بنابراین مراوده دانش یا اطلاعات، تولید عقیده و باور و تحریک علاقه، سه انگیزه عمده ساخت فیلم مستند است.
براى ساختن فیلم مستند سه عنصر اصلى یعنى مضمون فیلم موردنظر، انگیزه یا علت ساختن آن و مخاطبین را که بینندگان متشکل از چه کسانى خواهند بود باید مشخص نمود. چه اینکه فیلم واقعیت در بسیارى مواقع براى کلاسها، تجمعات، کلوپها و یا قشر مشخص و خاصى مثلا فقط براى 5 نفر اعضاى هیئت مدیره یک شرکت بزرگ که فقط یک بار آن فیلم را مىبینند ساخته مىشود، ولو اینکه در موارد دیگر اینگونه فیلم مىتواند براى مخاطب عام تهیه شود.
هنگام ساخت فیلم مستند باید به این پرسشها پاسخ دهیم:
1- انگیزه ساختن فیلم براى ایجاد چه نوع تغییر و یا عدم رضایت از کدام وضع است؟به عبارتى از چه کسى مىخواهیم چه بکند؟ و یا چه چیز را مىخواهیم ثابت کنیم؟
در پارهاى اوقات، این انگیزه داراى یک دلیل ظاهرى و یک دلیل واقعى است. مثلا یک کارخانه تولیدى بزرگ ممکن است ادعا کند که براى بالا بردن پرستیژ کارخانه و نشان دادن حسن برخورد با عموم اقدام به تولید فیلمى از مراحل پیچیده کارگاهى خود دارد ولو اینکه دلیل واقعى آنان ممکن است کوچک کردن کمپانى رقیب در همان زمینه تولیدى باشد.
2- مضمون فیلم چیست و علاوه بر آن سازنده فیلم چه مىخواهد بگوید؟یعنى دیدگاه یا زاویه نگرش وى در مورد مضمون چیست؟این مضمون چیست؟این مضمون و دیدگاه باید کاملا مشخص باشد تا بدانجا که بتوان آن را در یک جمله خلاصه نمود.مثلا وسایل مدرن کشاورزى به شما وقت بیشترى مىدهد و وقت، پول است!
3- به چه کسى مىخواهید آن را بگویید؟ مخاطبین کیستند؟ مثلا دانشآموزان رشته تجربى سراسر کشور؟ حفاران چاههاى نفت؟ یا گروههاى بزرگتر و کوچکتر متعلق به سایر اصناف.
4- میزان اطلاعات بینندگان در مورد مضمون چقدر است؟مثلا اگر فیلمى براى جراحان متخصص ساخته مىشود باید در آن فیلم از مقدمات پزشکى صرفنظر کرد در حالى که فیلمى در مورد دیابت (مرض قند) و عوارض وخطرات پنهان آن نیاز به مقدمات پزشکى براى توده ناآگاه دارد.
5- بعد از تماشاى فیلم از بینندگان چه توقعاتى داریم؟سازنده فیلم مىخواهد که آنها چه بکنند؟
هدف نهایى ایجاد نوعى دیدگاه و یا تولید عمل و یا عکسالعملى در بینندگان است و مشخص کردن این هدف باعث مىشود تا فیلم بر محور مشخصتر وموثرترى ساخته شود.
6- مشخصههاى تکنیکى فیلم چیست؟ مثلا کادر فیلم 8، 16 یا 35 است؟آیا داراى صداى همزمان یا سینک هم هست و یا در مرحله صداگذارى فقط از صداى نقلى استفاده مىشود؟ رنگى یا سیاه و سفید است؟ آیا از نقاشى متحرک (انیمیشن) نیز براى مثلا نشان دادن طرز کار قسمتهاى داخلى یک موتور پیچیده استفاده مىشود؟ نویسنده فیلم باید از کاربرد این مشخصههاى تکنیکى با اطلاع باشد تا استفاده موثر و بجا از آنان را به عمل آورد.
7- بودجه چقدر است؟ اطلاع از بودجه موجود امکان یک برنامهریزى واقعبینانه را با عطف به این مهم میسر مىسازد و انتخابها و استفاده از امکانات تکنیکى نیز در ارتباط با سطح بودجه صورت مىپذیرد.
8- انتخاب مشاور یا مشاورین یعنى شخصى که با مقوله موردنظر آشنایى نزدیک دارد و با صحبت صریح در مورد آن موافق است. مشاور مناسب مىتواند شما را از ساعتها تحقیق معاف کند، از اشتباهات احتمالى جلوگیرى نماید، مشکلات و قوانین مربوط به موضوع را توضیح دهد و در مورد افراد ذیربط اطلاعاتى بدهد. در خاتمه شایان ذکر است که فیلم مستند را مىبایست با:
1- طرح اولیه
2- شرح سکانس
3- سناریوى فیلمبردارى که هر یک نسخه تکامل یافتهتر از ماقبل خود است،
نوشت.
این روش به مکتب انگلیسى مستندسازى ) داشتن فیلمنامهاى منسجم قبل از فیلمبردارى( نزدیکى بیشترى داشته و با دو مکتب رابرت فلاهرتى آمریکایى که معتقد بود مستند عمدتا مخلوق دوربین است و ژیگاورتر روسى که اعتقاد داشت فیلمها اعم از مستند و یا غیرمستند روى دستگاه تدوین خلق مىشوند، تفاوتهایى دارد که در فرصتى مناسب به شرح آنان خواهیم پرداخت.
منوچهر اکبرلو
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامهريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!