چند دگرگونی (پلی متامورفیسم)
هنگامی که سنگهای دگرگونی تحت تاثیر حرارتی و یا دگرشکلی بعدی قرار گیرند پلی متامورفیسم بوجود می‌آید. تنها در حالتی که حادثه دگرگونی پایانی ، از نظر شدت یا مدت برای محو کردن فابریکهای دگرگونی و ترکیب کانی شناسی آن کافی نباشد، بوجود دگرگونی چند گانه پی برد.
بین پلیت تکتونیک و دگرگونی رابطه نزدیک وجود دارد. به علاوه می‌دانیم هر حادثه کوهزایی ممکن است میلیونها سال به طول انجامد و فاصله بین دو کوهزایی نیز تقریبا ممکن است به 100 میلیون سال برسد. بنابراین هرگاه تغییراتی در جهت یا سرعت همگرایی صفحات لیتوسفر اتفاق افتد یا حادثه تکتونیکی دیگری رخ دهد و یا پدیده‌های حرارتی تغییر نماید دگرگونی مکرر پدید می‌آید. |
انواع پلی متامورفیسم
- دگرگونی پیشرونده : دگرگونی پیشرونده دگرگونی است که در آن شدت دگرگونی در مراحل بعدی زیادتر باشد.
- دگرگونی پس روند یا قهقرایی یا دیافتورز : اگر شدت دگرگونی بعدی ، کمتر از دگرگونی اول باشد تعیین مراحل دگرگونی معمولا به آسانی امکان پذیر است. زیرا در بسیاری از حالات آثار کانی شناسی و ساختمان دگرگونی اول را می‌توان تشخیص داد.
مثالهایی از انواع چند دگرگونی در ایران
- گرانیتوئیدهای الوند همدان به سن کرتاسه - پالئوسن در داخل شیتهای همدان تزریق شده و شیستهایی دگرگونی ناحیه‌ای این منطقه را مجددا دگرگون کرده (دگرگونی مجاورتی) و آنها را به اسلیتهای لکه‌دار و هورنفلس تبدیل نموده است.
- در شیستهای جنوب مشهد به فاز دگرگونی تشخیص داده شده است، در بسیاری از اسلیتها و شیستها دو نسل بیوتیت را می‌توان از هم مشخص کرد. بعضی کوچک و همراه با موسکویت و کوارتز جهت یافتگی خاصی نشان می‌دهند که با شیستوزیته عمومی سنگهای دگرگونی این ناحیه هم جهت است. در متن ریز بلور این سنگها ، بیوتیت‌های دانه درشتی وجود دارد که سرشار از آهن است.
در این بلورها ، انکلوزیون‌های دانه ریز کوارتز به موازات هم وجود دارند که محتملا نشان دهنده شیستوزیته اولیه این شیستها است که در اولین فاز دگرگونی بوجود آمده‌اند. ضمنا رخ این درشت بلورهای بیوتیت نه با جهت شیستوزیته اولیه موازی است و نه با جهت شیستوزیته عمومی بنابراین بیوتیت‌های آهن‌دار دانه درشت فوق در یک دگرگونی حرارتی (احتمالا بر اثر نفوذ گرانیت‌های جنوب مشهد) بوجود آمده‌اند.
عوامل مشخص کننده دگرگونی قهقرایی
- هر گاه مجموعه کانیهای بی آب (مانند گرمنا و استروئید) که در درجات حرارت زیادتر بوجود می‌آیند بوسیله مجموعه‌های آبدار (مثلا کلریت و میکاها) جانشین شوند، نشان دهنده دگرگونی قهقرایی است.
- یکی از واکنشهایی که در آن آب حضور دارد تغییر و تبدیل مجموعه اکلوژیتی (شامل پیروکسن ژاوه ایتی + گرمنای آفانون - پیرپ + روتیل) بی آب به مجموعه‌ای از کانیهای آبدار مانند مجموع (گلوکوفان + کلریت + اپیدوت + میکای سفید + اسفن) است با نفوذ آب به داخل سنگ که گاهی آثار آن به صورت رگه‌های متقاطع دیده می‌شود این نوع دگرگونیهای قهقرایی پدید می‌آیند.
- بطور کلی اگر دو دگرگونی با درجات یکسان در یک ناحیه رخ دهند در این حالت تشخیص و تفکیک دو مرحله بسیار مشکل است. اگر دگرگونی ثانوی در شرایط فشار مشابه به دگرگونی اول اتفاق افتد، ولی از نظر درجه حرارت بر ان برتری داشته باشد، آثار دگرگونی اول از بین خواهد رفت.
عوامل بوجود آورنده پلی متامورفیسم
بطور کلی در دگرگونی پیشرونده ، واکنشها با خروج تدریجی آب از محیط مشخص می‌شوند. بنابراین وجود آن برای برقراری دگرگونیهای پسرونده (قهقرایی) الزامی است. تغییر و تحولات قهقرایی اساسا در مناطق خرد شده و گسل خورده با سهولت بیشتری انجام می‌شود. زیرا امکان گردش آب و تماس آن با کانیها ، در این نواحی به بهترین وجهی فراهم است.
در این قبیل مناطق، ضخامت دگرگونیهای پسرونده کم و از چند متر تجاوز نمی‌کند. زیرا در جوار مناطق مزبور اگر چه تغییرات شرایط فیزیکی ممکن است مانند مناطق فوق باشد ولی فقدان
مواد سیال که در واکنشها الزامی است مانع انجام تحولات قهقرایی می‌شود. این پدیده در تعیین
سن مطلق سنگها نیز به ثبوت رسیده است.
مباحث مرتبط با عنوان