زیدیه فرقه‌ای از
تشیع بود که به
زید بن علی بن الحسین منسوب می‌شد. خود این فرقه به سه طایفه تقسیم می‌شود: جارودیه، سلمانیه و تبیریه.
به طور کلی زیدیه نام همه فرقه‌هایی است که بعد از
حضرت امام سجاد علیه السلام به جای
امام محمد باقر علیه السلام پسر دیگر امام، یعنی زید بن علی، را امام می‌دانند.
اصحاب زید بن علی در روزگار
بنی امیه ظهور کردند و بنای اعتقادی مذهب آنان این بود که پس از علی و حسن و حسین سلام الله علیهم، هر علوی‌تباری که معصوم باشد شایسته است طلب امامت کند، و هر کسی از
فرزندان علی علیه السلام که پارسا و معصوم باشد و با شمشیر قیام کند، امام است.
از امام‌های زیدیه دو تن مشهورترند:
یکی حسن بن زید، معروف به داعی کبیر، که دولت علویان طبرستان را در حدود سال 250 ه.ق تاسیس کرد، و دیگری قاسم رسی متوفای سال 246 ه.ق که خود و جانشینانش اصول عقاید موجود را تدوین کردند که به سبک اصول مذهب معتزلی بود و با تصوف ناسازگاری سختی داشت.
زیدیه در بعضی از مسایل همانند
شیعه عمل می‌کنند؛ مانند گفتن حی علی خیر العمل در اذان، پنج بار تکبیر در نماز میت، و نخوردن قربانی غیرمسلمین.
شرایط اصلی امام در مذهب زیدیه این است که از
اهل بیت پیامبر باشد ( خواه از نسل
امام حسن و خواه از نسل
امام حسین ). بر این اساس امامت ارثی نیست و امام باید خودش قادر به جنگ یا دفاع باشد. به همین جهت، آنان امامی را که کودک یا غایب باشد به امامت قبول ندارند.
زیدیه در دو ناحیه به قدرت سیاسی رسیدند: یکی در سواحل
دریای خزر از زمان داعی کبیر تا حدود 520 ه.ق، که در این مدت در آنجا حدود 25 امام و مدعی پیدا شد؛ و دوم در یمن که یحیی بن حسین متوفای سال 298 ه.ق از نوادگان قاسم رسی بر آنجا مستولی شد و حکومت مستقلی به راه انداخت.
منابع:
لغت نامه دهخدا، ج 8، ص 11522
المللل و النحل شهرستانی، ج 1، ص 137