مقدمه

بعد از مدار کالیستو چهار قمر دیگر به دور مشتری در گردشند که جملگی کوچک بوده و بوسیله فن عکسبرداری کشف گردیده‌اند. قمرهای میانی که کلاً روی مدارهائی به فاصله تقریبی 11 میلیون کیلومتر از مشتری قرار گرفته‌اند، به ترتیب عبارتند از: لدا ، هیمالیا، لیسی ته آ و الارا ، حرف آخر قمرهای میانی مشتری به آ ختم می‌گردد.

لدا

این قمر که در مداری به فاصله متوسط 11.100.000 کیلومتر به دور مشتری گردش می‌کند و بین مدار کالیستو و هیمالیا قرار گرفته در سال 1974 بوسیله چارلز کوال عضو رصدخانه پالومار کشف گردید. قطر تقریبی لذا 8 کیلومتر است و با دارا بودن قدری معادل 20 یکی از کم نورترین اجرام منظومه خورشیدی به شمار می‌آید. یک دور گردش قمر مزبور 238 روز و 16 ساعت و 48 دقیقه به درازا می‌کشد.

هیمالیا

این قمر بوسیله سی دی پرین عضو رصدخانه لیک از روی عکسی که در سال 1904 برداشته شده بود، همراه با قمر الارا کشف گردید. هیمالیا که بعد از مدار لذا در فاصله متوسط 11.470.000 کیلومتر به دور برجیس گردش می‌کند، دارای قطری معادل 170 کیلومتر است و در مدتی برابر 250 روز و 14 ساعت و 24 دقیقه یک بار به دور مشتری گردش می‌کند.

لیسی ته آ

قمر لیسی ته آ طی جنگ جهانی دوم یعنی در تاریخ 6 ژوئیه 1938 بوسیله نیکولسون عضو رصدخانه مونت ویلسون کالیفرنیا کشف گردید. لیسی ته آ بین هیمالیا و الارا قرار گرفته و روی مداری به فاصله متوسط 11.710.000 کیلومتر به دور برجیس گردش می‌کند. قطر آن قمر حدود 19 کیلومتر است و یک دور گردش کامل آن 259 روز و 4 ساعت و 48 دقیقه به درازا می‌کشد.

الارا

الارا همانند هیمالیا از روی عکسی که در سال 1904 برداشته شده بود، بوسیله سی دی پرین کشف گردید، این قمر که بعد از لیسی ته آ قرار دارد، روی مداری به فاصله متوسط 11.473.000 کیلومتر به دور مشتری گردش می‌کند، قطر آن حدود 80 کیلومتر و مدت گردش آن به دور برجیس 259 روز و 16 ساعت و 48 دقیقه است.

قمرهای بیرونی مشتری

این دسته از اقمار که تعدادشان همانند قمرهای میانی 4 تا است. بر خلاف دیگر قمرهای مشتری دارای گردش پس رونده هستند و به ترتیب از داخل به خارج عبارتند از آننکه ، کارمه ، پاسیفه و سیموپه ، قمرهای بیرونی که حرف آخر آنها به پایان می‌یابد، کلاً روی مدارهائی به فاصله 20 تا 24 میلیون کیلومتر به دور برجیس گردش می‌کنند.

آننکه

قمر آننکه در سال 1951 بوسیله اس. پی. بیکولون کشف شد. این قمر که درونی ترین قمر از اقمار بیرونی مشتری محسوب می‌شود، بعد از مدار الارا جای دارد و فاصله آن از مشتری 20.700.000 کیلومتر است. قطر آننکه حدود 17 کیلومتر و مدت گردش آن به دور برجیس 631 روز است.

کارمه

کارمه در 30 ژوئیه 1938 در گیر و دار جنگ جهانی دوم بوسیله اس. بی. نیکولسون عضو رصدخانه مونت ویلسون کالیفرنیا کشف گردید. این قمر در مداری بعد از آننکه جای دارد و فاصله متوسط آن از مشتری 22.350.000 کیلومتر است. قطر آننکه حدود 24 کیلومتر و مدت گردش آن به دور برجیس 631 روز است.

پاسیفه

این قمر بوسیله پی. جی ملوت عضور رصدخانه گرینویچ در 27 ژانویه 1908 کشف گردید. پاسیفه که مدار آن بین کارمه و سینوپه جای دارد، به فاصله متوسط 23.300.000 کیلومتر به دور برجیس گردش می‌کند. قطر این قمر حدود 27 کیلومتر و مدت گردش آن به دور مشتری 744 روز است.

سینوپه

قمر سینوپه در 21 ژوئیه 1914 بوسیله اس. بی. نیکولسون هنگامی که مشغول عکسبرداری از پاسیفه بود، کشف شد. این قمر که بیرونی ترین قمر از اقمار شناخته شده مشتری می باشد، در فاصله 23.700.000 کیلومتر به دور برجیس گردش می‌کند. قطر آن حدود 21 کیلومتر و مدت گردش آن به دور مشتری 758 روز است. در پایان این مطلب لازم است اشاره شود که در زمینه ویژگیهای طبیعی قمرهای میانی و بیرونی مشتری اطلاعی در دست نیست و مأموریت فضا ناوهای ویجر نیز کمکی در این راه نبوده است. علاوه بر آن مسلم این است که هنوز خانواده مشتری به درستی شناخته نشده و به بررسیهای بیشتری نیاز دارد.

خانواده مشتری از 16 قمر شناخته شده تشکیل یافته و بزرگترین مجموعه در منظومه خورشیدی را پدید آورده اند. عمده ترین قمرهای برجیس چهار تا هستند که به ترتیب از داخل به خارج یو IO ، اروپا ، گانمید و کالیستو نام دارند. چون گالیله نخستین کسی از که قمرهای چهارگانه بالا را به کمک تلسکوپ کشف کرده ، لذا آنها را اقمار گالیله نیز می‌گویند. قمرهای گالیله کلاً همزمان هستند و مدت چرخش و گردش آنها با هم برابر است. علاوه بر قمرهای گالیله چهار قمر کوچک بنام آمالته آ و آدراسته آ یا j₁ و j₂ و j₃ در تصویرهای مخابره شده بوسیله فضا ناو ویجر کشف گردید که همگی در مدار درونی قمر یو قرارگرفته‌اند. در آنسوی مدار قمرهای گالیله یعنی بعد از مدار گالیستو ، هشت قمر کوچک دیگر که بی شباهت به سیارگان به دام افتاده نیستند، به گرد مشتری در گردشند که نام آنها به تریتب از داخل به خارج عبارت است از:

لدا ، هیمالیا ، لیسی ته آ ، الارا ، آننکه ، کارمه ، پاسیفه و سینوپه که چهار تای آخر که بیرونی‌ترین قمرهای برجیس هستند، در خلاف گردش دیگر اقمار به دور مادر خویش می‌گردند. متأسفانه هیچکدام از فضا ناوهای پایونیر و یا ویجر از این اقمار اطلاعی بدست نیاورده‌اند. در سال 1975 چارلز کوال از رصد خانه پالومار گزارش داد که قمر دیگ یا سیارکی نیز به قدر 21، در فاصله دوری به گرد مشتری گردش می‌گردد که تا این تاریخ هنوز وجود آن محقق و ثابت نگردیده است.

قمرهای مشتری کلاً از ارزش علمی بسیاری برخوردارند، زیرا بررسی حرکات آنها ما را به چگونگی جرم و گرانش این سیاره غول آسا راهنمایی می‌کند و حل مسائل مهمی مانند اندازه گیری سرعت نور را امکان پذیر می‌سازد. قمرهای برجیس از نظر وضع مدار به سه دسته تقسیم می‌گردند. دسته درونی که از اقمار گالیله و آمالته آ و سه قمر کوچک j₁ و j₂ و j₃ تشکیل یافته است، روی مدارهایی که خیلی به دایره نزدیک بوده و در امتداد سطح نیمگان مشتری قرار گرفته‌اند به دور برجیس گردش می‌کنند.

دسته میانی مرکب از چهار قمر لدا ، هیمالیا ، لیسی ته آ و الارا است که بطور متوسط حدود 11 میلیون کیلومتر از مشتری فاصله دارند و مدار آنها در مقایسه با مدار دسته درونی خارج از مرکزی بیشتری داشته و سطح مدارشان نیز نسبت به سطح استواء برجیس حدود 30 درجه میل دارد. قمرهای دسته بیرونی که آننکه ، کارمه ، پاسیفه و سینوپه نام دارند، کلاً در جهت مخالف گردش دیگر اقمار به دور مشتری گردش می‌کنند و سطح مدارشان نسبت به سطح استوای برجیس بین 150 تا 160 درجه میل دارد و فاصله آنها از مشتری حدود 21 میلیون کیلومتر است.

قمرهای درونی مشتری

J₃ درونی‌ترین قمر مشتری است که همراه با قمرهای j₁ و j₂ در تصویرهای ارسالی سال 1979 فضا ناو ویجر کشف گردید. این قمر که قطر آن حدود 40 کیلومتر است در فاصله ای معادل 56.200 کیلومتر از فراز ابرهای مشتری به دور برجیس گردش می‌کند و در حقیقت نزدیکترین قمر به سطح مشتری محسوب می‌گردد. مدت گردش j₃ به دور مشتری 7 ساعت و 5 دقیقه به طول می کشد.

J₁ بعد از j₃ و پیش از آمالته آ قرار دارد و همانند قمر j₃ در تصاویر ارسالی سال 1979 فضا ناو ویجر کشف شده است. این قمر که درون حلقه مشتری قرار گرفته در ثبات و پایداری حلقه مزبور نقش ارزنده‌ای دارد و شکل آن ظاهراً تخم مرغی است و قطر آن بین 30 تا 40 کیلومتر است. نسبت بازتاب قمر مزبور از 0.05 کمتر است و به همین دلیل احتمالاً از جرم انبوهی برخوردار است. قمر j₁ در فاصله حدود 57.000 کیلومتری سطح برجیس قرار گرفته و مدت گردش آن 7 ساعت و 8 دقیقه به درازا می‌کشد.

آمالته آ ، این قمر که در سال 1892 بوسیله ادوارد امرسون بارنارد کشف گردید، در واقع آخرین قمری است که توسط مشاهدات مستقیم در مقابل دیدگان زمینی قرار گرفته است. آمالته آ به اندازه‌ای ضعیف و کم نور و به حدی به مشتری نزدیک است که دیدار مستقیم آن به دشواری انجام می‌گیرد. همانطوری که اشاره شد، این قمر مدتها پیش از سفرهای فضائی شناسائی گردیده و اطلاعات مخابره شده از ویجرها بر آگاهی ما افزوده است.

ویجر 1 تا فاصله 420.000 کیلومتری به آمالته آ نزدیک شد و ویجر 2 از فاصله 558.270 کیلومتری آن گذشت و هر دو سفینه عکسهای جالبی از آن به زمین ارسال داشته‌اند. آمالته آ تقریباً بیضوی است، قطر بلند آن 270 کیلومتر و قطر کوتاهش 155 کیلومتر است و شکل نامنظم آن از تراکم زیاد قمر مزبور حکایت می‌کند. کاوشها و پژوهشهای فضایی و اطلاعات بدست آمده حاکی است که آمالته آ علاوه بر دریافت تشعشعات خورشیدی از تشعشعات برجیس نیز بهرهمند است و احتمالاً دمای اضافه‌تری از طریق جریانهای الکتریکی القاء شده بوسیله میدان مغناطیس مشتری نیز دریافت می‌دارد.

رنگ آمالته آ به قرمز مایل است و سطح آن به احتمال زیاد از گوگرد پوشیده شده. در تصاویری که توسط ویجرها ارسال گردیده است، چهار عارضه نسبتاً عمده به شکل دو گود شهابی و دو کوه در سطح آن به چشم می‌خورد. از آنجایی که قطر ظاهری این قمر از دیدگاه مشرتی 7 دقیقه و 24 ثانیه است و از سوی دیگر قطر ظاهری خورشید از دیدگاه سیاره مزبور کمتر از 6 دقیقه می‌باشد، لذا آمالته آ می‌تواند در برجیس خور گرفت کامل ایجاد نماید.

فاصله آمالته آ از سطح برجیس 109.900 کیلومتر و مدت گردش آن به دور سیاره مادر 11 ساعت و 57 دقیقه به درازا می‌کشد. ₂ ، این قمر که در مداری میان آمالته آ و یو قرار گرفته ، دومین قمری است که در عکسهای مخابره شده بوسیله ویجر کشف گردیده است. اندازه j₂ بین 70 تا 80 کیلومتر است و مدار آن 151.000 کیلومتر از سطح فوقانی ابرهای مشتری فاصله دارد. مدت گردش 16 ساعت و 16 دقیقه است.

مباحث مرتبط با عنوان

• اجرام آسمانی
• اقمار منظومه شمسی
• قمرهای گالیله
• منظومه شمسی