عقل و وحی از دیدگاه علامه طباطبایی


علامه طباطبائی ‏رحمه الله یکی از بارزترین عالمانی است که به مساله عقل و وحی و ارتباط و نسبت آن‏هاتوجه‏ای ویژه داشته و در جهت تطبیق آن دو تلاش گسترده‏ای کرده است. سیره علمی و عملی این‏ فیلسوف بزرگ بهترین گواه همت او در هماهنگ‏سازی عقل و وحی و کشف است. البته وی به رغم‏تلاش‏های بی‏دریغش در این مساله معتقد است که نزاع عقل و وحی را پایانی نیست و تلاش فیلسوفان ومتکلمان در هماهنگ‏سازی آن‏ها، تلاشی جاودانه و پایان‏ناپذیر خواهد بود.

مفهوم عقل در نظر علامه طباطبایی


منظور از عقلی که این همه اسلام آن را سفارش و ستایش کرده فطرت‏ است، گوهری که در همه‏آدمیان، به یکسان، وجود دارد. همه انسان‏ها امور فطری و مطابق با سرشت‏خود را خواه ناخواه می‏پذیرند و اختلاف و نزاعی در آن‏ندارند و اگر نزاعی باشد، از قبیل مشاجره در بدیهیات است که ناشی از عدم دقت در اطراف موضوع‏است. طریق صحیح تفکر و ادراک عقلی مقبول تعالیم اسلامی ، به‏کارگیری و استفاده از استدلال و برهان‏است. برهانی که مبتنی بر مقدمات بدیهی و یا منجر به بدیهی باشد. بنابراین اگر بر هر امری برهان ‏فلسفی اقامه شود. اسلام آن مساله راپذیرفته و تایید می‏کند. وهیچ واهمه‏ای از پذیرش پیامدهای برهان، به عنوان امری دینی و حکمی الهی وجود ندارد. و از مصادیق‏ روشن قاعده اصولی مشهور «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع‏» است.

دلیل حجیت ‏برهان عقلی


حجیت ‏برهان عقلی ، امری ذاتی و قطعی و بی‏نیاز از اثبات است. به عبارت بهتر، حجیت ‏برهان،اثبات‏پذیر نیست. زیرا از امور بدیهی است و بهترین دلیل حجیت و حقانیت امور بدیهی، بداهتشان‏است . نه با دلیل عقلی می‏توان حجیت ‏برهان را اثبات‏ کرد، چرا که «تقدم شی بر نفس‏» خواهد بود و مفسده‏ دور است و نه با دلیل نقلی و شرعی، زیرا در آن صورت «دور» خواهد بود، برای آن که حجیت ظواهردینی، خود، متوقف بر برهان عقلی است. ابطال برهان نیز همین گونه است، حجیت‏ برهان عقلی، ابطال‏پذیر هم نیست. نه با دلیل عقلی‏ می‏توان حجیت عقل را انکار کرد و نه با دلیل شرعی. علامه طباطبائی در پاسخ کسانی که معتقدند آیات و روایات، عقل را حجت نمی‏دانند دلیل بودن آن‏را ابطال کرده‏اند، می‏فرماید: این سخن به منزله تیشه‏ای است‏ که ابتدا به ریشه آیات و روایات زده می‏شودو حقانیت آن‏ها را ابطال می‏کند، زیرا اثبات حقانیت و معصومیت وحی ، راهی جز طریق عقل ندارد.

ضرورت پذیرش برهان


هر سخنی که در تایید حجیت و حقانیت‏ برهان عقلی گفته می‏شود، جنبه تنبیهی و تعلیلی داشته وهیچ‏گاه به هدف اثبات آن نیست. و چون حجیت آن ذاتی و قطعی است، کسی نمی‏تواند از تمسک به آن‏جلوگیری کند. مگر نه اینکه مطلوب همه آدمیان، رسیدن به حقیقت و واقعیت است. پس چیزی که‏حق‏نمایی، ذاتی آن است، چگونه می‏توان به آن بی‏مهری کرد. از همین‏جا است که علامه طباطبائی بر این‏سخن اخباریانکه «ائمه‏اطهارعلیهما السلام بعد از شناخت امام، در عقل را مسدود کرده و از تکیه بر آن بر حذرداشته‏اند» به شدت می‏تازد و می‏فرماید: این سخن از عجیب ‏ترین اشتباهات است. اگر پس از معرفت امام ، حکم عقل راباطل بپنداریم، به معنای ابطال توحید و نبوت و امامت و دیگر معارف دینی است.چگونه ممکن است از عقل نتیجه‏ای گرفت و سپس با آن حکم عقل را ابطال کرد و درهمان حال نتیجه را تصدیق نمود.

منابع

  • المیزان فی ‏تفسیرالقرآن، ج‏5، ص 283- 266
  • بحارالانوار، پاورقی علامه طباطبائی، ج‏1، ص 104
  • علامه طباطبایی ، شیعه در اسلام، ص 219
  • بحارالانوار، ج‏2، ص 314

برای مطالعه بیشتر بخوانید



تعداد بازدید ها: 25851