|
مقدمه
شاخه نهانزادان آوندی گیاهانی هستند بسیار قدیمی که بنا به عقیده عده زیادی از دیرین شناسان در دوره سیلورین ظاهر شده‌اند و در دوره کربونیفر که قسمت اعظم پوشش گیاهی زمین را تشکیل می‌دادند به اوج خود رسیدند و در دوره‌های بعدی رو به زوال گذاشتند و عده ناچیزی از آنها خواه به حالت اولیه مانند دم اسبیان و خواه با تغییراتی چند مانند سرخسها تا به امروز باقی مانده‌اند. نهانزادان آوندی گیاهانی هستند که نسبت به سایر گیاهان به نور کمتری نیاز دارند و از طریق ریشه و برگ آب مورد نیاز خود را جذب می‌کنند و در آنها مرحله اسپروفیتی طولانی‌تر از مرحله گامتوفیتی است.
|
رده بندی نهانزادان آوندی
- رده Psilopsida که گیاهان متعلق به این رده فاقد برگ هستند و ساقه دارای انشعابات دوتایی است.
- رده Lycopsida که این گیاهان دارای برگ هستند اما این برگها برگهای واقعی نیستند. انشعابات ساقه از نوع دوتایی یا فراهم است و راسته دم اسبیان در این رده قرار دارد.
- رده Pteropsida که در این گیاهان برگهای واقعی وجود دارد و مهمترین گیاهان این رده سرخسها هستند.
تقسیم بندی دم اسبیان
دم اسبیان شامل دو گروه هستند.- دم اسبیان با یک نوع ساقه و ساقه‌های تو پر که از این نوع یک گونه در ایران به نام ترکمن ریش Equisetum maximum که ساقه قطوری دارد در ایران وجود دارد.
- گروه دوم شامل دم اسبیانی است که دارای نوع ساقه هستند و ساقه‌های توخالی دارند مانند Equisetum aevens.
مشخصات دم اسبیان
شاخه دم اسبیان به واسطه دارا بودن ساقه‌های بندبند و شیاردار و برگهای فراهم غشایی به سادگی از سایر گروههای نهانزاد قابل تشخیص‌اند. در اثر تجمع مواد سیلیس معدنی در سلولهای اپیدرمی ، ساقه‌های سبز و فتوسنتز کننده آنها زبر و خشن است. ساقه‌های هوایی توخالی‌اند. پیکر رویشی این گیاهان متعلق به نسل اسپورفیت بوده و گیاهانی جور هاگند. هاگدانها در انتهای ساقه‌های زایا به صورت مجتمع قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. برخی از دم اسبیان ایجاد دو نوع ساقه زایا و نازا نمی‌نمایند که از نظر مورفولوژی و فقدان یا دارا بودن کلروفیل از یکدیگر متمایزند.پروتال دم اسبیان سبز و فتوسنتز کننده و حاوی آنتریدی و یا آنتریدی و آرکگون بطور توام است. گیاهانی یکساله یا چند ساله خشکی‌زی و یا گاهی نیمه آبزی و دارای ریزوم و ریشه هستند. ساقه‌های آنها توخالی ، شیاردار و مفصل‌دار و در برخی از دم اسبی‌ها ساقه‌های زایا فاقد سبزینه و بدون انشعابات فرعی و جانبی و ساقه‌های نازا سبزینه‌دار و دارای انشعابات فرعی متعددی است. انشعابات جانبی معمولا به صورت فراهم در محل گره‌های ساقه قرار گرفته و دارای ساختمانی مشابه با ساقه اصلی است.
|
برگها به صورت فلسهای غشایی (میکروفیل) و فراهم در دور تا دور هر گره ساقه قرار گرفته و کم و بیش به یکدیگر اتصال یافته‌اند. دم اسبی‌ها جور هاگ بوده و هاگدانها به پایکهای مخصوصی که از یک میله کوتاه و صفحه‌ای چند وجهی تشکیل یافته است اتصال دارند. مجموع اسپورانژیوفورها در انتهای ساقه‌های زایا یا به صورت فشرده قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. هاگها معمولا کروی و دارای الاتر هستند. نسل گامتوفیت متشکل از پروتالی بی‌شکل و سبز رنگ است. مهمترین قسمت اسپروفیت دم اسبیان ساقه آن است که بر دو نوع است: زیرزمینی و هوایی ساقه دم اسب گره‌دار است و فاصله میان گرهها مشخص‌اند.
هر گره از حلقه‌هایی از برگهای کوچک و قهوه‌ای بی‌دوام پوشیده است. فتوسنتز بوسیله ساقه‌های سبز انجام می‌شود و استروبیل که در نوک ساقه‌های زایشی بوجود می‌آید دارای اسپورانژیوفورهایی است که شش گوشند و هر یک بوسیله پایه کوتاهی به ساقه متصل است. گامتوفیت می‌تواند فتوسنتز کند و از نظر تغذیه خودکفاست. اسپروفیت دیپلوئید و یاخته‌های جنسی هاپلوئیدهستند. گامتوفیت یک پایه است و اسپرم و تخمک روی یک گامتوفیت مشترک تولید می‌شوند.