| خشکی چشم یکی از شایعترین علتهای مراجعه افراد به درمانگاه چشم پزشکی است. این بیماری که ناشی از تغییر در کیفیت یا کمیت اشک چشم می‌باشد و می‌تواند افراد را در همه گروه‌های سنی مبتلا کند اما شیوع آن در افراد مسن تر بیشتر است. به علاوه این بیماری بیشتر زنان را مبتلا می‌کند. علائم این بیماری ممکن است از سوزش و خارش خفیف چشم در موقع انجام کارهای چشمی تا ایجاد سوراخ قرنیه در موارد خیلی شدید متغییر باشد. |
ترشح طبیعی اشک
وظیفه اصلی
اشک چشم، مرطوب نگه داشتن و شستشوی مداوم سطح کره چشم و رساندن اکسیژن و مواد غذایی به قرنیه است. اشک چشم از سه لایه تشکیل شده است:
- لایه موکوسی عمقی: این لایه روی قرنیه و ملتحمه را می‌پوشاند و به پخش شدن لایه آبکی اشک در سطح چشم کمک می‌کند.
- لایه آبکی میانی: این لایه قسمت اصلی اشک را تشکیل می‌دهد. بخش عمده (98%) این لایه از آب بقیه آن از املاح و پروتئینها تشکیل شده است. قسمت عمده لایه آبکی اشک از غده اشکی ترشح می‌شود که در قسمت خارج و بالای کره چشم زیر پلک فوقانی قرار گرفته است.
- لایه چربی سطحی: این لایه که از غده‌های موجود در لبه پلک ترشح می‌شود روی لایه آبکی را می‌پوشاند و از تبخیر سریع این لایه جلوگیری می‌کند.
- با هر نوبت پلک زدن لایه اشکی روی چشم گسترده می‌شود. اشک اضافی از طریق دو سوراخ کوچک در گوشه داخلی پلکها به داخل بینی تخلیه می‌شود. (به همین علت گریه کردن باعث آبریزش از بینی می‌شود.)
علل خشکی چشم
به طور کلی هر عاملی که باعث کاهش تولید یا تغییر کیفیت اشک شود، می‌تواند منجر به بروز خشکی چشم شود. مهمترین عوامل ایجاد خشکی چشم عبارتند از :
- بالارفتن سن: با بالا رفتن سن مقدار ترشح لایه آبکی اشک کم می‌شود. به علاوه همانطور که در افراد مسن چربی پوست کمتر و پوست خشک می‌شود، در چشم نیز میزان ترشح چربی کمتر می‌شود و در نتیجه مقدار تبخیر لایه آبکی زیاد می‌شود. کاهش تولید و افزایش تبخیر لایه آبکی اشک باعث ایجاد خشکی چشم در اکثر افراد مسن می‌شود.
- عوامل محیطی: در محیطهای گرم و خشک میزان تبخیر لایه آبکی اشک زیاد می‌شود. همچنین قرار گرفتن در معرض باد شدید و یا هوای سرد و خشک ارتفاعات می‌تواند باعث بدتر شدن خشکی چشم شود. استفاده از وسایل گرمازا (مثل بخاری و شومینه) و قرار گرفتن در معرض گرد و غبار و دود (به خصوص دود سیگار) از عواملی است که باعث تشدید خشکی چشم می‌شود.
- کار چشمی طولانی مدت: پلک زدن متناوب برای پخش شدن لایه اشک بر روی چشم ضروری است. در مواردی که فرد برای مدت طولانی به چیزی خیره شود و پلک نزند (مثلاً در موقع کار با کامپیوتر، تماشای تلویزیون یا مطالعه) علائم خشکی چشم بدتر می‌شود.
- داروها: بسیاری از داروهای معمولی می‌توانند باعث کم شدن ترشح اشک و ایجاد خشکی چشم شوند. مهمترین این داروها ، داروهای ضد فشار خون، داروهای سرماخوردگی (آنتی هیستامینها)، داروهای ضد افسردگی، داروهای قلبی، قرصهای جلوگیری از بارداری، قطره‌های چشمی (به خصوص داروهایی که برای درمان گلوکوم استفاده می‌شوند) می‌باشند.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی به علت تغییر در چربی لایه اشکی می‌توانند باعث خشکی چشم شوند. یائسگی، بارداری و قرصهای جلوگیری از بارداری به علت تغییرات هورمونی خشکی چشم را تشدید می‌کنند.
- بیماریها: بیماریهای مختلف مثل (کم‌کاری تیروئید|بیماریهای تیروئید)) و برخی از بیماریهای سیستم ایمنی (مثل شوگرن و لوپوس ) می‌تواند باعث ایجاد خشکی چشم شود.
- مشکلات تغذیه‌ای: کمبود ویتامین A می‌تواند به موارد شدید و خطرناک خشکی چشم منجر شود.
- التهاب لبه پلکها (بلفاریت): این بیماری با تغییر در چربی لایه اشکی باعث بدتر شدن خشکی چشم می‌شود.
- بسته نشدن پلکها: در صورتی که به علت مشکلات ساختاری پلکها درست بسته نشود مقدار تبخیر اشک زیاد می‌شود و خشکی چشم ایجاد می‌شود (مثلا در بیماری فلج بل). بعلاوه در مواردی که به علت مشکلات عصبی (مثلاً پارکینسون) فرد کمتر در حالت عادی پلک بزند خشکی چشم ایجاد می‌شود.
- استفاده از لنزهای تماسی: استفاده از لنز تماسی یکی از علل شایع خشکی چشم است. لنزهای تماسی مثل یک اسفنج لایه آبکی اشک را جذب می‌کنند و باعث خشکی چشم می‌شوند. بعلاوه استفاده از لنز تماسی باعث کم شدن حس قرنیه و کاهش پلک زدن می‌شود و در نتیجه تولید و پخش شدن اشک را با مشکل مواجه می‌کند.
علائم و نشانه‌های خشکی چشم
گرچه این بیماری خشکی چشم نامگذاری شده است، اما در اکثر مواقع فرد مبتلا احساس نمی‌کند که چشمش خشک شده، بلکه بیشتر افراد از سوزش و خارش و گاهی اشک‌ریزش چشمها شاکی هشتند. شایعترین علائم خشکی چشم عبارتند از: سوزش و خارش چشمها ، احساس وجود جسم خارجی (شن ریزه) در چشمها ،
تاری دید که با پلک زدن برطرف می‌شود، قرمزی چشمها ، درد و اشکال در حرکت پلکها ، حساسیت به نورهای شدید ، اشک‌ریزش بیش از حد و عدم تحمل
لنز تماسی.
معمولاً این علائم در هر دو چشم ایجاد می‌شود. شدت علائم در زمانهای مختلف یکسان نیست و اغلب پس از قرار گرفتن در معرض باد و گرد و غبار، کار با کامپیوتر، تماشای تلویزیون یا مطالعه طولانی مدت بدتر می‌شود.
روشهای تشخیص خشکی چشم
در صورتی که به علت وجود علائم فوق به خشکی چشم مشکوک شدید حتما با پزشک مشورت کنید. به یاد داشته باشید که خشکی چشم علاوه بر آنکه احساس ناراحتی ایجاد می‌کند در صورتیکه شدید باشد ممکن است باعث ایجاد لک
قرنیه و کاهش دید دائمی شود. چشم پزشک برای بررسی و تشخیص خشکی چشم از روشهای مختلف استفاده می‌کند:
- مشاهده لایه اشک موجود در سطح چشم با استفاده از دستگاه اسلیت لامپ.
- رنگ آمیزی سطح چشم با استفاده از رنگهای مخصوص: این رنگها به مناطق خشک و آسیب دیده سطح چشم می‌چسبند و آنها را مشخص می‌کنند.
- اندازه گیری مقدار اشک با کاغذ مخصوص (تست شیرمر): در این روش یک فیلتر کاغذی مخصوص در داخل پلک قرار داده می‌شود و پس از چند دقیقه بررسی می‌شود میزان رطوبتی که جذب فیلتر کاغذی شده است با میزان ترشح اشک در ارتباط است.
- بررسی ترکیبات شیمیایی اشک: در این روش (که در موارد خاص بکار می‌رود) مقدار املاح و پروتئینهای اشک بررسی می‌شود.
درمان
باید توجه داشت که مشکلات ناشی از خشکی چشم ممکن است بسیار خفیف یا بسیار شدید باشد. در موارد خیلی خفیف ممکن است صرفاً عمل به توصیه‌های کلی باعث بهبود علائم شود. اما در موارد شدیدتر ممکن است به اقدامات مختلف درمانی نیاز باشد.
توصیه‌های کلی
- در طول روز مایعات کافی بنوشید. این امر به مرطوب نگه داشتن بافتهای بدن و از جمله سطح چشم کمک می‌کند.
- در مواقعی که کار چشمی طولانی مدت انجام می‌دهید، سعی کنید به صورت ارادی پلک بزنید. به صفحه مانیتور، تلویزیون یا کتاب خیره نشوید. هر 5 تا 10 دقیقه یک بار برای چند ثانیه پلکها را ببندید.
- از قرار گرفتن در معرض گرد و غبار، یا دود سیگار پرهیز کنید. در محیطهای خشک و در هوای طوفانی حتی الامکان از عینک (آفتابی یا طبی) استفاده کنید.
- در فصول سرد سال که از وسایل گرمازا در داخل منزل استفاده می‌کنید از دستگاه بخور برای مرطوب نگه داشتن فضای اتاق استفاده کنید.
- چشمها را نمالید. مالیدن چشمها باعث تحریک بیشتر و بدتر شدن علائم می‌شود.
- از عواملی که باعث بدتر شدن علائم می‌شود پرهیز کنید.
درمانهای دارویی
- قطره‌های اشک مصنوعی: قطره‌های اشک مصنوعی شایعترین داروهایی هستند که در درمان خشکی چشم به کار می‌روند و معمولاً علائم خشکی چشم را برطرف می‌کنند. در موارد خفیف و متوسط، معمولاً روزی 4-3 بار استفاده از قطره اشک مصنوعی برای رفع علائم کافی است. برخی از انواع قطره‌های اشک مصنوعی به سرعت از داخل چشم شسته می‌شوند و برای مدت کوتاهی علائم را برطرف می‌کنند. برخی از انواع قطره‌ها چسبندگی بیشتری دارند و مدت بیشتری در چشم می‌مانند و اثر آنها تا چندین ساعت پایدار می‌ماند. در ساخت برخی از قطره‌های اشک مصنوعی از مواد محافظ استفاده می‌شود. در برخی از افراد این مواد محافظ باعث تحریک و بدتر شدن علائم چشمی می‌شود. بنابراین به خصوص اگر قطره اشک مصنوعی را مکرراً (بیشتر از 4 بار در روز) استفاده می‌کنید با مشورت با پزشک قطره‌ای را استفاده کنید که فاقد مواد محافظ باشد.
- پمادهای چشمی: در مواردی که علائم خشکی چشم در موقع خواب هم وجود داشته باشد، پمادهای ساده چشمی قبل از خواب تجویز می‌شود. این پمادها باعث چرب و مرطوب شدن سطح چشم می‌شود. استفاده از پماد در طول روز توصیه نمی‌شود چون علاوه بر آنکه باعث تاری دید می‌شود اثر قطره‌های اشک مصنوعی را نیز کم می‌کند.
- آنتی‌بیوتیک خوراکی: در مواردی که التهاب لبه پلکها و غدد چربی در ایجاد خشکی چشم نقش داشته باشد گاهی استفاده از آنتی‌بیوتیکهای خوراکی، می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
- استفاده از شامپو بچه: در مواردی که التهاب پلکها باعث ایجاد خشکی چشم شده باشد، شستشوی لبه پلکها با شامپو بچه رقیق شده با برداشتن چربی اضافه به بهبود علائم کمک می‌کند.
درمانهای جراحی
در موارد نسبتاً شدید خشکی چشم ممکن است با اقدامات فوق بهبود کافی ایجاد نشود در این موارد استفاده از روشهای جراحی برای بهبود خشکی چشم ضروری است:
- بستن سوراخهای خروج اشک: در این روش سوراخهای خارج کننده اشک از چشم به صورت موقت یا دائمی بسته می‌شوند. این روش باعث باقی ماندن اشک در چشم و مرطوب ماندن چشم می‌شود.
- بستن پلکها: در مواردی که فلج پلکها یا اشکالات ساختمانی پلکها باعث باز ماندن چشم و تبخیر اشک شود، با بستن موقتی بخشی از پلکها می‌توان سطح تبخیر اشک را کمتر کرد.
- پیوند قرنیه: در مواردی که خشکی چشم شدید باعث ایجاد کدورت یا زخم قرنیه شده باشد، ممکن است برای کمک به بهبود دید نیاز به جراحی پیوند قرنیه باشد. البته نتیجه پیوند قرنیه در این موارد معمولاً چندان خوب نیست.
خشکی چشم و لیزیک
وجود خشکی چشم می‌تواند نتیجه اعمال جراحی اصلاح دید (مثل
لیزیک) را تحت تأثیر قرار دهد. معمولاً در صورت وجود خشکی چشم، ترمیم قرنیه پس از عمل جراحی با تأخیر انجام می‌شود. همچنین در افراد مبتلا به خشکی چشم احتمال ایجاد عارضه پس از جراحی چشم بیشتر است. بعلاوه پس از انجام جراحی لیزیک معمولاً علائم خشکی چشم بدتر می‌شود. بنابراین در صورتی که علائم خشکی چشم را دارید و قصد دارید عمل لیزیک انجام دهید حتماً در این مورد با پزشک مشورت کنید.
به یاد داشته باشید که درمان خشکی چشم نه فقط برای راحتی چشمها، بلکه برای سلامت چشم و حفظ بینایی اهمیت دارد.
مباحث مرتبط با عنوان