یکی از مناصب بسیار مهم انبیاء و جانشینان آنها علیهم السلام پس از مسئله ابلاغ و تعلیم دستورات الهی به جامعه معارف و ارزشهای الهی است. امام سجاد علیه اسلام بر اساس آنچه در قسمت
رهبری فکری جامعه توسط ایشان با شگردی ویژه و پایه گذاری نهضت فرهنگی تبیین گردیده علاوه بر ارائه مجموعه گسترده و جامع از معارف الهی اسلام، با همه مزاحمت هایی که از جانب نظام جبّار اموی با آن مواجه بودند، شاگردان متعدد و برجسته ای در زمینه های مختلف علوم اسلامی تربیت نموده اند تا آنان علاوه بر اینکه خود نمونه هایی عینی معرفت و تربیت و تهذیب در مکتب اسلام و ولایت می باشند، حاملان امین و صادق معارف اسلامی به سایر انسانها و نسلهای آینده نیز باشند. دست پروردگان حضرت علی بن الحسین علیه السلام که تعدادشان اندک نیست، هر کدام ستارگان درخشان و پر فروغ آسمان علم و معرفت از یک سو و اخلاق و تهذیب از سوی دیگر می باشند که بررسی زندگی آنان و شناخت معلومات و مجاهدات آنان، ایشان را به تحیر وا داشته و نسبت به معلم سرافراز آنان دست تعجب به دهان می گیرد.
در شرائطی که بر اساس آنچه «ابو عمر نهدی » نقل می کند که خودم از حضرت علی بن الحسین علیه السلام شنیدم که می فرمود: (در تمام مکه و مدینه بیست مرد که ما را دوست بدارند وجود نداشت.) و با وجود حجم انبوه فتنه های سیاسی و عقیدتی از ابتدای امامت حضرت سجاد علیه اسلام از قبیل حمله فرمانده خونخوار یزید به نام «مسلم بن عتبه » به مدینه و انجام کارهایی که روی تاریخ را سیاه کرده و فتنه «
عبدالله بن زبیر » و حاکمیت حاکمان پلید اموی به خصوص امارت بیست ساله «
حجاج بن یوسف ثقفی » بر کوفه و خونخواری و آزارهای مستمر او بر محبین اهل بیت وکشتار گسترده تمام موالیان دودمان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و مسائل دیگر، و آنچه که منجر به وجوب عملی به اصل «
تقیه » از طرف حضرت سجاد علیه اسلام گردیده بود.
آری در این شرائط حضرت امام زین العابدین علیه السلام نهضت فرهنگی شیعه را پایه گذاری می نماید و میراث علمی و اخلاقی پدرانش را حفظ نموده به بهترین نحو زمینه تداوم آنرا فراهم می سازد. هم باقی ماندگان از شاگردان وصحا به حضرت رسول _ صلی الله علیه و آله _ و امیر المومنین علیه السلام را تحت پوشش گرفته و آنان را رسیدگی می کند و از نابودی موقت و آموزه های مذهبی و الهی آنان جلوگیری به عمل می آورد و هم شاگردان جوان دیگری را جذب نموده به تعلیم و تربیت آنها مشغول می شود به گونه ای که بعضی آن چنان ارتقاء پیدا می کنند که به حد «
سلمان » و «
لقمان » واصل می شوند مانند «
ابو حمزه ثمالی » و فقها و مفسدان و اندیشمندان برجسته دیگر به جامعه عرضه می شوند نظیر «
قاسم بن محمد بن ابی بکر » و «
سعید بن مسیب »، «
ابان بن تغلب » این همه دلیل تلاش خستگی ناپذیر این امام همام در انجام مسئولیت خطیر امامت می باشد که در بعد «تعلیم » و «تربیت » به منصه ظهور رسیده است.
به هر حال این فراز از زندگی علی بن الحسین یعنی تربیت شاگردان برجسته توسط ایشان از اهمیت زیادی برخوردار است و می طلبد پیرامون آن به تحقیق و بررسی نشست. در این رابطه باید مسائلی از این قبیل مورد توجه قرار گیرد:
1-
تعداد شاگردان حضرت سجاد علیه السلام
2-
طبقه بندی اصحاب امام سجاد علیه السلام
3-
بعضی از یاران امام سجاد علیه السلام
منابع :
بحارالانوار ، ج 46 ، ص 143
مراجعه شود به:
مدیریت نهضت فرهنگی