یاسای غازان
«703 - 694 ق / 1303 - 1295 م»
غازان خان ایلخان
مغول که پادشاهی لایق و مقتدر بود، پس از جلوس بر تخت،
یاسای چنگیزی را که رو به فراموشی میرفت بار دیگر احیاء نمود و با افزودن قوانینی تازه آن را به عنوان
یاسای غازانی ، ملاک عمل کارگزاران قرار داد.
برخی از کلیات مفاد این یاسا به شرح زیر است
- 1 - اصلاح وضع آشفته مالیاتی و بخشودگی دو سال مالیات. مطابق این بند کارگزاران نمیبایست تا دو سال از رعایا مالیات بستانند.
- 2 - ایجاد چاپارخانه در هر سه فرسنگ، در هر چاپار خانه 15 رأس اسب فربه نگه داری میشد. چنان چه خبر مهمی که باید در رساندن آن شتاب میشد، چاپارچی بلافاصله آن را به ایستگاه بعدی میرساند و به همین ترتیب تا به مرکز میرسید. بنابراین نامه رسانان برخی مواقع در ظرف سه روز نامه را می رساندند.
- 3 - رباخواریو بهره بردن از پول به کلی ممنوع میشد.
- 4 - چون عیار سکهدر تمامی شهرهای ایلخانی یکسان نبود، به امر غازان، همه سکههای مشکوک جمع آوری و عیار مسکوکات در سراسر قلمرو ایلخانی یکسان شد.
- 5 - به دستور غازان، مقیاسات و اوزان در سراسر کشور یکسان شد. اوزان را از آهن میساختند و آن را مُهر میکردند.
- 6 - به منظور آبادانی اراضی، از بودجه دولت و مالیات گرفته شده، مبلغی را برای خرید بذر و مصارف زراعت در اختیار کشاورزان قرار داده، سال بعد و پس از برداشت محصول عین آن را مطالبه میکردند، وام بدون بهره
- 7 - راههای کشور را از دستبرد راهزنان ایمن کرد و راهدارانی برای آن گماشت و مقرر ساخت چنان چه اموالی به سرقت رود، راهداران ملزم به پرداخت و جبران زیان مالباخته شوند.
- 8 - پیش از غازان خان، ملازمان سلطان به هر شهر و دیاری که میرسیدند، برای تأمین مخارج خود از اهالی به زور مبلغی میگرفتند و به میل خود در اموال مردم و رعایا تصرف میکردند. غازان دستور داد تا در شهرها اعلام کنند که هیچ کس حق ندارد دیناری به اسم رسم ( مالیات ) به فرستادگان و ملازمان حکومت بپردازد و اگر مأموری به زور چیزی از فردی مطالبه میکرد، وی را به شدت کیفر میداد.
- 9 - غازان خان مشروب خواری را در ملاء عام منع کرد.
- 10 - غازان در اصلاح قوانین قضایی سعی بلیغ داشت و دستور داد برای جلوگیری از جعل اسناد، از هر سند رونوشت قانونی تهیه و در محلی خاص نگهداری شود.