دیدکلی

سنگهای رسوبی از تجمع و سیمانی شدن رسوبات حاصل می‌شوند، که شامل رسوبات تخریبی که حاصل فرسایش و تخریب زمینها بوده و از کانیهایی نظیر کوارتز ، فلدسپار ، کانیهای سنگین و کانی رسی و خرده سنگها (تجمع چند کانی در یک مجموعه) تشکیل شده‌اند. دومین گروه رسوبات شامل مواد شیمیایی نابرجا است که از بقایای جانداران بوجود آمده‌اند و در واقع این گروه فاقد کانی می‌باشند. سومین گروه از مواد شیمیایی برجا تشکیل شده است. در این گروه ، کانیهای شیمیایی مستقیما از آب دریا رسوب می‌کنند و شامل کانیهای تبخیری می‌باشند.

طبقه بندی کانیهای رسوبی

از نظر منشا و محل تشکیل ، کانیهایی که در جای دیگری بوجود آمده و بوسیله عوامل مکانیکی به داخل رسوبات و یا در ساخت سنگ وارد شده‌اند، اصطلاحا کانیهای نابرجا یا آلوژنیک گفته می‌شود. در مقابل این کانیها، کانیهایی وجود دارند که در همان محل تشکیل شده و جابجایی در آنها اتفاق نیفتاده است. این نوع کانیها را برجا یا اتوژنیک می‌نامند.

در مطالعات و بحثهای مربوط به کانی شناسی سنگها ، افزون بر تشخیص نوع کانیها و ترکیب شیمیایی سنگ و تعیین مقدار کانیهای تشکیل دهنده سنگ ، لازم است که کانیها را از نظر منشا نیز بررسی کرد. مثلا کانیهای آلوژنیک یا تخریبی را از کانیهای اتوژنیک یا ثانوی تفکیک نموده ، همچنین تقدم و تاخر تشکیل کانیها در بافت سنگ در واقع بیانگر زمان تشکیل کانیها در سنگ است.

انواع کانیهی تخریبی رسوبی

کوارتز

کانی کوارتز با ترکیب شیمیایی SiO₂ مشخص می‌شود. این کانی دارای سختی و مقاومت بالایی است و همین دلایل باعث فراوانی این کانی در رسوبات شده است. کوارتزهای موجود در رسوبات ممکن است دارای منشاهای مختلفی باشند. کوارتز ممکن است از یکی از سه منشا سنگهای آتشفشانی درونی و یا هیدروترمال بدست آمده باشند.

فلدسپارها

کانی فلدسپار در رسوبات تخریبی هم به جهت کمی و هم به جهت کیفی اهمیت زیادی داشته و راهنمایی برای مطالعات آب و هوایی دیرینه به شمار می‌رود. فلدسپارها نیز همانند کوارتز دارای منشاهای مختلفی می‌باشند. پایداری شیمیایی و مقاومت فیزیکی فلدسپارها کمتر از کوارتز می باشد و این باعث کمتر شدن میزان این کانی در رسوبات می‌شود.

رس و کانیهای رسی

اصولا رس و کانیهای رسی از در سنگهای رسوبی از نظر ویژگیهای کانی شناسی و ترکیب شیمیایی آنها مورد مطالعه و برسی قرار می‌گیرند. بطور کلی ذرات کوچکتر از 0.004 میلیمتر را ، صرفنظر از ترکیب شیمیایی آنها جزو ذرات و کانیهای رسی محسوب می‌شود.

ولی رس از نظر کانی شناسی و ترکیب شیمیایی اسم عامی است که سیلیکاتهای آبدار آلومینیوم را شامل می‌شود. رسها نیز از منابع فرسایش و تخریب سنگهای رس دار وهوا زدگی خاکسترهای آتشفشانی و ... بدست می‌آید.

کانیهای سنگین

کانیهای سنگین به علت وزن مخصوص زیاد آنها از سایر کانیها متمایز می‌شوند. این کانیها معمولا حدود 0.1 تا 0.5 درصد کانیهای تخریبی را تشکیل می دهند ودر مطالعه منشا و تاریخچه هوا زدگی و فرسایش رسوبات بسیار مفید است.

انواع کانیهای برجا

کانی تبخیری

این کانیها از نهشته شدن نمک در محلولهای تغلیظ شده و اشباع شده حاصل می‌شوند و شامل انواع مختلف کانیها هستند که مهمترین آنها کلرورها (NaCl و KCl) ، سولفاتها (CaSO₄ و 2H₂O و CaSO₄) و کربناتها (CaMg(CO₃)₂ , CaCO₃ , MgCO₃) می‌باشند. اغلب این کانیها به علت محلول بودن شدید آنها در آب و تاثیر هوازدگی به ندرت در بیرون زدگیهای سطحی باقی می‌مانند. امروزه این کانیها در (دریاچه ارومیه و حوض سلطان قم و مهارلو در استان فارس تشکیل می‌شوند.

کانیهای فسفردار

مطالعه کانی شناسی ترکیبات فسفردار ، به علت فوق‌العاده ریز بلور بودن و همچنین اختلاط با سایر کانیها با مشکل همرام است. مهمترین کانی فسفردار ، فسفات کلسیم با فرمول CaPO₄ یا آپاتیت می‌باشد.

کانی آهن دار

در زمینه کانی شناسی رسوبات آهن دار ، مهمترین مسئله تعین منشا کانیهای آهن در رسوبات است. به عبارت دیگر تشخیص اینکه آیا این کانیها از منشا اولیه رسوبی هستند و یا اینکه در طی فرایندهای دیاژنزی یا دگرگونی و یا هوازدگی بوجود آمده‌اند، حایز اهمیت هستند. کانیهای آهن در چهار گروه اکسید|اکسیدها ، کربناتها ، سیلیکاتها و سولفورها تقسیم می‌شوند.

عوامل موثر در فراوانی کانیهای تخریبی نابرجا

تامین و در دسترس بودن کانیها

به عبارت دیگر وجود کانیها در محل منشا به مقدار لازم و کافی از عوامل بسیار مهم است که فراوانی آنها در رسوبات تخریبی جدید به این عامل بستگی دارد. همچنین فراوانی نسبی کانیها در مجموعه‌های رسوبی ، ماهیت و ترکیب سنگ منشا را منعکس می‌کند.

سختی و مقاومت فیزیکی

رخ یا سطح شکست در کانیها یکی از مهمترین عوامل موثر در مقاومت مکانیکی آنها است. این خصوصیت همراه با سختی کانی در بقا و دوام فیزیکی آن ضمن جابجاییهایی که پیدا می‌کند، بسیار مهم و تعین کننده است.

پایداری شیمیایی

کانیهایی که شرایط فیزیکی انها به شرایط سطح زمین نزدیکتر باشد، از لحاظ شیمیایی پایدار تر می‌باشند. به عنوان مثال کوارتز در سنگهای آذرین ، آخرین کانی است که متبلور می شود. به همین خاطر شرایط تشکیل این کانی است به شرایط سطح زمین نزدیکتر بوده و در نتیجه کانی مقاومی است.

مباحث مرتبط با عنوان

• رسوب شناسی
• رسوبات تبخیری
• سنگ رسوبی
• کانی