منو
 کاربر Online
263 کاربر online

چگونگی تالیف قیاس خلف

تازه کردن چاپ
جامعه و علوم اجتماعی > فلسفه > منطق
(cached)

چنانچه گفته شد در قیاس خلف ما برای اثبات قضیه مطلوب خود، مسیر را بر عکس می پیماییم؛ یعنی نقیض مطلوب را ابطال کرده و با ابطال نقیض مطلوب، خود قضیه مطلوب را اثبات می نماییم.

برای این که کیفیت تالیف قیاس خلف کاملا روشن و واضح شود، با یک مثال شروع می کنیم:
فرض کنید که می خواهیم این قضیه را که "بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند" را اثبات کنیم.(این قضیه، مطلوب است.)
همانطور که می دانید برای اثبات هر قضیه باید دو مقدمه ( صغری و کبری ) تشکیل دهیم.
یک راه این است که از راه مستقیم (با قیاس مستقیم) این قضیه را ثابت نماییم؛ یعنی این گونه عمل کنیم:
1- بعضی سنگ ها فلز نیستند.(صغری)
2- هر سنگ آهن فلز است. (کبری)
نتیجه: بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند.
چنانچه ملاحظه می شود، ما با توجه به قضیه مورد نظرمان دو مقدمه تشکیل دادیم و به قضیه مطلوب رسیدیم.

اما اکنون می خواهیم از راه قیاس خلف این قضیه را ثابت کنیم؛ یعنی مسیر را بر عکس بپیماییم و با ابطال نقیض قضیه مورد نظرمان، خود این قضیه را اثبات کنیم.

برای این کار باید چند مرحله اصلی را بپیماییم:
1- ابتدا نقیض مطلوب (قضیه مورد نظرمان) را می سازیم. نقیض این قضیه عبارت است از:
هر سنگ، سنگ آهن است.
2- سپس این قضیه نقیض را به یکی از مقدمات (کبری) که بنا بر فرض صادق است (برای مثال "هر سنگ آهن فلز است") ضمیمه می کنیم.
3- اکنون دو قضیه داریم. این دو قضیه را دو مقدمه یک قیاس قرار می دهیم و از ترکیب این دو قضیه یک نتیجه حاصل می شود:
هر سنگ ،سنگ آهن است. (صغری)
هر سنگ آهن، فلز است.(کبری)
نتیجه: هر سنگ، فلز است.
4- اگر دقت کنیم متوجه می شویم که نتیجه یعنی هر سنگ فلز است، نقیض مقدمه دیگر می باشد که بنا به فرض صادق است؛ یعنی "بعضی سنگها فلز نیستند."
از سوی دیگر می دانیم که امکان ندارد که دو نقیض هر دو درست باشند. پس ناگزیر یکی از آن ها باید کاذب باشند، اما قضیه ای که مقدمه است بنا به فرض صادق است و نمی تواند کاذب باشد و اگر بگوییم کاذب است خلاف فرض سخن گفته ایم. پس تنها این می ماند که نتیجه به دست آمده یعنی "هر سنگ آهن فلز است" را کاذب بدانیم.
5- آنگاه می گوییم: کاذب بودن این نتیجه ضرورتا از کذب یکی از مقدمات آن ناشی شده است؛ زیرا صورت قیاس و هیات تالیف آن بنا بر فرض صحیح است. اما مقدمه ای که بنا به فرض صادق است نمی تواند کاذب باشد. پس مقدمه کاذب همان مقدمه دوم یعنی "هر سنگ، سنگ آهن است" می باشد که نقیض مطلوب اولیه ما است.

بدین ترتیب چون اثبات کردیم که نقیض مطلوب، باطل و کاذب است، مطلوب ما یعنی "بعضی سنگ ها آهن نیستند" ثابت می شود.

خلاصه مطلب

استدلال کلی در باره این مثال و چگونگی تالیف قیاس خلف را می توان بدین گونه خلاصه کرد:
الف- در قالب یک قیاس اقترانی شرطی می گوییم:
1) اگر قضیه "بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند" صادق نباشد، ضرورتا نقیض آن، یعنی قضیه "هر سنگ، سنگ آهن است" صادق است.(صغری)

2)هر سنگ آهن، فلز است.(کبری) (قضیه ای که بنا بر فرض صادق است)
نتیجه: اگر قضیه "بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند (حد وسط)" صادق نباشد، پس "هر سنگ سنگ آهن است"؛ پس "هر سنگ فلز است."

ب)در قالب قیاس استثنائی می گوییم:
1- اگر قضیه "بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند" صادق نباشد، پس هر سنگ فلز است. (این مقدمه قیاس استثنائی، همان نتیجه ای است که از قیاس شرطی بالا بدست آمد.)

2-اما قضیه "هر سنگ فلز است" کاذب است. ( زیرا نقیض آن یعنی "بعضی سنگ ها فلز نیستند" در مقدمات به عنوان یک مقدمه صادق فرض شده است و نمی تواند کاذب باشد.)

نتیجه این مقدمه عبارت است از این که باید قضیه "بعضی سنگ ها سنگ آهن نیستند" صادق باشد و این قضیه همان مطلوب ما است که بدین ترتیب ثابت گردید.

منابع

  • منطق مظفر، جلد2، صفحه 89-87
  • کلیات منطق صوری، صفحه 338



تعداد بازدید ها: 12618


ارسال توضیح جدید
الزامی
big grin confused جالب cry eek evil فریاد اخم خبر lol عصبانی mr green خنثی سوال razz redface rolleyes غمگین smile surprised twisted چشمک arrow



از پیوند [http://www.foo.com] یا [http://www.foo.com|شرح] برای پیوندها.
برچسب های HTML در داخل توضیحات مجاز نیستند و تمام نوشته ها ی بین علامت های > و < حذف خواهند شد..