پیوند داتیو ، در حقیقت همان پیوند کووالانسی است، فقط با کووالانسی این تفاوت را دارد که در کووالانسی دو الکترون مشترک بوسیله هر دو اتم به اشتراک گذاشته میشوند، ولی در داتیو ، دو الکترون مشترک ، فقط بوسیله یکی از اتمها به اشتراک گذاشته میشود و اتم مقابل در آنها شریک میگردد، بدون اینکه خود الکترونی به اشتراک کذاشته باشد. |
شراط تشکسل پیوند
شرط تشکیل پیوند کوولانسی
لازمه تشکیل پیوند کوولانسی بین دو اتم ، این است که هر یک از دو اتم در آخرین تراز انرژی خود لااقل یک
اوربیتال نیمه پر داشته باشند.
شرط تشکیل پیوند داتیو
در تشکیل پیوند داتیو باید اتمی که الکترون به اشتراک میگذارد، در آخرین لایه ، حداقل یک جفت الکترون غیر پیوندی داشته باشد و اتم دیگر نیز حداقل دارای یک اوربیتال خالی در آخرین لایه باشد.
پیوند یافتن با مولکول آمونیاک و تشکیل یون آمونیوم
وقتی مولکول آمونیاک در محیطی با یون
مجاور شود، آن را به سوی قطب منفی خود که
نیتروژن است، جذب مینماید و وقتی
که اوربیتال 1s آن خالی است، به قدر کافی به نیتروژن نزدیک شد، نیتروژن آمونیاک ، جفت الکترون غیر پیوندی خود را با یون
به اشتراک میگذارد.
باید توجه داشت که وقتی نیتروژن آمونیاک که دارای
هیبرید است، جفت الکترون غیر پیوندی خود را در اختیار یون
گذاشت، هنوز هم حالت هیبریدی آن
است، ولی دیگر چهار وجهی یون
نامتقاون نیست، زیرا جفت الکترون غیر پیوندی نیتروژن که عامل نامتقارن کننده چهار وجهی آن بود، بکار گرفته شد و یون آمونیوم (
) به صورت یک چهار وجهی متقارن با
زوایای پیوندی '28،˚109 در میآید و شبیه
،
و ... میباشد.
پیوند یافتن با و تشکیل یون هیدرونیوم
اکسیژن
آب دارای دو جفت الکترون غیر پیوندی است و وقتی با یون
مجاور شود، آن را به سوی خود میکشد و با آن پیوند داتیو تشکیل میدهد و یون هیدرونیوم (
) را بوجود میآورد. باید توجه داشت که اتم
اکسیژن در یون هیدرونیوم هم دارای هیبرید
است، ولی چون یک جفت از الکترونهای غیر پیوندی آن بکار گرفته شده، نیروی دافعه وارد بر پیوندها نسبت به آن کمتر میشود، یعنی چهار وجهی آب نسبت به چهار وجهی یون هیدرونیوم نامتقارنتر است.
با اینکه هنوز یک جفت الکترون غیر پیوندی بر روی اکسیژن باقیمانده است، ولی نمیتواند با یون
دیگر ، یک پیوند داتیو دیگر تشکیل دهد و یون
را بوجود آورد. زیرا وقتی مولکول آب را با یون
پیوند داتیو تشکیل داد و به یون
تبدیل شد، یون
دیگر نمیتواند به این یون مثبت نزدیک شود، زیرا مجموعه
به علت داشتن بار مثبت ، آنها را از خود دور مینماید و شرط اول برقراری پیوند بین دو ذره که تماس آنها با هم است، برقرار نمیشود.
پیوند یافتن مولکول با مولکول
وقتی مولکول
با
مجاور شود، اتم نیتروژن آمونیاک ، جفت الکترون غیر پیوندی خود را در اوبیتال خالی
بور در
قرار میدهد و با آن پیوند داتیو برقرار میسازد.
در شیمی به ذراتی مانند یون
که برای رسیدن به
آرایش الکترونی گاز بی اثر به دو یا چند الکترون نیاز دارند و یا مولکولهایی مثل
که در آنها اتم مرکزی در آخرین لایه ، اوربیتال خالی دارد و برای رسیدن به آرایش
گاز بی اثر به الکترون محتاج است و در واکنشها به نقاطی متمایل میشوند که دارای الکترون باشند، ذرات
الکترون دوست یا
الکتروفیل گفته میشود.
ذراتی مثل
که در آنها اتم مرکزی دارای جفت الکتورن غیر پیوندی بوده و در صورت لزوم میتوانند جفت الکتورن خود را در اختیار اتم دیگر بگذارند و پیوند داتیو برقرار نمایند و در واکنشها به سوی نقاطی که دارای بار مثبت هستند، متمایل شوند، ذرات
هسته دوست یا
مثبت دوست یا
نوکلئوفیل نامیده میشوند.
به این ترتیب تمام یونهای مثبت و مولکولهایی که اتم مرکزی آنها هنوز از نظر آرایش الکترونی شبیه گاز بی اثر نشده است، الکتروفیل هستند و تمام یونهای منفی و مولکولهایی که اتم مرکزی آنها دارای حداقل یک جفت الکترون غیر پیوندی است، نوکلئوفیل میباشند. الکتروفیلها مثل
،
،
،
،
و ... ، نوکلئوفیلها مثل
،
،
آمینها و
الکلها و ... .
عناصر گروههای مختلف و تشکیل پیوند داتیو
- عناصر گروه اصلی اول در تشکیل پیوند داتیو شرکت نمیکنند.
- عناصر گروه اصلی دوم پس از تشکیل مولکول در آخرین لایه ، 4 الکترون دارند. در صورتی که خصلت غیر فلزی داشته باشند، مثل Be در ، میتوانند با دو اوربیتال خالی باقیمانده خود به عنوان گیرنده الکترون در تشکیل دو پیوند داتیو با سایر ذرات شرکت نمایند. مثل مولکولهای که وقتی در کنار هم قرار میگیرند، هر اتم Be با دو اتم کلر از دو مولکول مجاور خود ، 4 الکترون به صورت دو تا پیوند داتیو میگیرد و به همین دلیل همه مولکولهای در حالت جامد به هم متصل هستند و به جای اینکه از نوع جامد مولکولی باشد، از نوع جامد کووالانسی است.
- عناصر گروه اصلی سوم پس از تشکیل مولکول ، میتوانند با یک اوربیتال خالی آخرین لایه اتم خود ، به عنوان گیرنده دو الکترون در یک پیوند داتیو با سایر یونهای منفی یا مولکولها شرکت نمایند. مثل B در که با مولکول آمونیاک یک پیوند داتیو تشکیل داده است.
- عناصر گروه اصلی چهارم نه به عنوان گیرنده الکترون و نه به عنوان دهنده الکترون در داتیو شرکت نمینمایند.
- عناصر گروه اصلی پنجم بعد از تشکیل مولکول و رسیدن به آرایش گاز بی اثر ، یک جفت الکترون غیر پیوندی دارند و میتوانند آن را به عنوان دهنده الکتون در یک پیوند داتیو شرکت دهند. مثل نیتروژن در آمونیاک.
- عناصر گروه اصلی ششم بعد از تشکیل مولکول و رسیدن به آرایش الکترونی گاز بی اثر ، دارای دو جفت الکترون غیر پیوندی هستند و حداکثر دو پیوند داتیو با سایر اتمها برقرار میسازند. مثل گوگرد در اسید سولفوریک.
- عناصر گروه اصلی هفتم یا هالوژنها حداکثر 3 پیوند داتیو میتوانند با سایر اتمها برقرار سازند. مثل کلر در اسید پرکلریک () که فرمول ساختمانی آن به صورت است.
مباحث مرتبط با عنوان