مقدمه
داده‌هاى زمین‌شناختى ایران نشانگر آن است که فرآیندهاى درونى و بیرونى زمین، در زمان و مکان، پیامدهایى متفاوت داشته اند و به همینرو، الگوى ساختارى، تحولات زمین‌ساختى، شرایط رسوبى و زیستى ایران در دورههاى گوناگون زمین‌شناختى، پیچیدگى خاص دارد. ناهمسانى
رسوبى و زمین‌ساختى تا بدانجا است که بیان ویژگى‌هاى یکسان را براى بسیارى از مناطق ایران ناممکن مى‌سازد و به همین رو، از گذشته‌هاى دور، تقسیم ایران به پهنه‌هاى رسوبى – ساختارى گوناگون مورد توجه بوده است.
نخستین بار زمین شناسان، با توجه به پیچیدگى‌هاى ساختارى و شرایط متفاوت رسوبى، ایران را به چند حوضة رسوبى – ساختارى جداگانه تقسیم کردند. این تقسیم‌بندى که بنیادى‌ترین تعبیر و تفسیر بود، مبنایى براى کار پژوهشگران بعدى شد. بعدها، با آگاهى‌هاى بیشتر، حقایق روشن‌ترى از ویژگى‌هاى رسوبى – زمین‌ساختى ایران به دست آمد که ارائة تقسیم‌بندى‌هاى جامع‌تر منطقه‌اى را ممکن ساخت.
عوامل تقسیم بندی ایران به پهنه های مختلف
عواملى که در پهنه‌بندى ایران، به حوضه‌هاى رسوبى – زمین‌ساختى جدا نقش داشته‌اند، بسیار گوناگون اند که از میان آنها، موقعیت ویژه ایران در محل برخورد دو ابرقاره اوراسیا و
گندوانا، چیرگى زمینساخت قطعهاى، بلوکى، جدایش و برخورد ورق‌هاى قاره‌اى، تحولات زمین‌ساختى وابسته و سرانجام تداوم عوامل کارآ، نقش بیشترى دارند. با این حال، در یک نگاه دقیق‌تر، عوامل زیر را مى‌توان در تقسیم ایران، به حوضه‌هاى رسوبى – ساختارى جدا، مؤثر دانست.
- نوع پوسته ( قاره‌اى – اقیانوسى)
- شرایط حاکم بر حوضه‌هاى رسوبى گذشته
- تفاوت رخساره‌هاى سنگى – زیستى ترادف‌هاى « همزمان » در نواحى گوناگون
- تحولات زمین‌ساختى و پیامدهاى آنها، مانند شدت و سازوکار چین‌خوردگى‌ها، فعالیت‌هاى ماگمایى (درونى- بیرونى)، فرآیندهاى دگرگونى و 000
- الگوى ساختارى
با توجه به عوامل یاد شده و همچنین تلفیق و جمع بندى دیدگاه‌هاى گوناگون و به ویــژه شـواهد دو زمیندرز (Geo – Suture) عمـده
تتیس کهن (Paleo – Tethys) و تتیس جوان(Neo – Tethys) ، ایران را مى‌توان به پهنه‌هاى اصلى رسوبى – ساختارى زیر تقسیم کرد.
به این بخشها، باید دو پهنه زابل و
مکران را افزود که « زابل » بخشى از واحد زمین‌ساختى داریرود افغانستان و « مکران » یک منشور برافزایشى(Accretionary Prism) است که بر فرادیواره یک زون فرو رانش کم شیب قرار دارد.
|
|
| ابرقاره | موقعیت | پهنه اصلى | زیر پهنه
|
| اوراسیا | حاشیه جنوبى اوراسیا( ورق توران) | ایران شمالى (ورق توران) | - حوضه کششى خزر جنوبى - پهنه فشارشى کپه‌داغ
|
| زمیندرز تتیس کهن
|
| گنـــدوانــــا | حاشیه شمالى گندوانا(ورق ایران) | ایران میانى(ورق ایران) | - سنندج - سیرجان - البرز - آذربایجان - زون تبریز - ساوه - زون سبزوار - خردقاره ایران مرکزى شامل: بلوک یزد بلوک پشت‌بادام بلوک طبس بلوک لوت -کوه‌هاى شرق ایران
|
| زمیندرز تتیس جوان
|
| گندوانا | حاشیه جنوبى گندوانا(ورق زاگرس) | ایران جنوبى (ورق زاگرس) | - زاگرس رورانده - زاگرس چین‌خورده - فروافتادگى دزفول - دشت آبادان
|
جدا از تقسیمات اصلى بالا که بیشتر بر پایه ویژگى‌هاى رسوبى – ساختارى است، از نگاه لرزه‌زمین‌ساخت نیز مى‌توان ایران را به چند واحد زیر تقسیم کرد .
1- نوار چین‌خورده فعال زاگرس
2- ایران مرکزى شامل مثلث میانى، آذربایجان، لوت، کوه‌هاى شرق ایران و البرز
3- مکران
4- کپه‌داغ
موضوعات مرتبط با عنوان:
