مقدمه
چهار نوع
ماسه سنگ متداول شامل
کوارتز ،
آرنایت ،
آرکوز ،
لیت آرنایت و گری وکی می‌باشد. بطور تیپیک آنها مربوط به محیط‌های رسوبی خاصی هستند، ولیکن بدلیل اینکه ترکیب ماسه‌ها سنگها توسط منشا کنترل می‌شود، لذا به حوضه
رسوبگذاری خاصی محدود نمی‌شوند. این سنگها کم و بیش منعکس کننده
زمین شناسی ناحیه منشا هستند، که به
هوازدگی و پستی و بلندی بستگی دارد.
ماسه سنگ‌هایی که حداقل 95 درصد از دانه‌های کوارتز تشکیل شده‌اند، از نظر ترکیبی از تمام ماسه سنگها مچورترند. به علاوه ، آنها معمولا از دانه‌های خیلی گرد شده و با
جور شدگی خوب تشکیل شده‌اند از اینرو
مچوریتی بافتــــی در آنها نیز بالا می‌باشد. بطور تیپیک سیمانها از کوارتز با رشد ثانویه تشکیل شده است ولیکن
کلسیت نیز متداول است و معمولا
سیمان به فرم در بر گیرنده می‌باشد.
دانه‌های کواتز مونو کریستالین با خاموشی یکنواخت از همه بیشتر است. زیرا به دلیل پایداری کمتر ، دانه‌های کوارتز
پلی استالین با خاموشی موجی از بین رفته‌اند. کانیهای سنگین متداول شامل روتیل ،
زیرکن و
اینمنت می‌باشد، که از انواع مقاوم‌تر هستند ماسه‌های کوارتزی خیلی خالص که دارای مقدار جزئی سیمان هستند را تحت عنوان ماسه‌های شیشه‌ای در نظر می‌گیرند .معمولا کوارتــــــز آرنایتها اثرات انحلال فشاری را به صورت تماس مضری بین دانه‌ای و
استیلولیت نشان می‌دهند.
منشا کوارتز آرنایتها
در بسیاری از موارد ، کوارتز آرنایتها از حرکت محدود رسوبات ، در طی مدت طولانی حاصل شده‌اند، بنابراین تمام دانه‌ها به غیر از
کوارتز بر اثر سایش مکانیکی شکسته شده‌اند. آب و هوای ناحیه منشا نیز می‌تواند در تشکیل کوارتز آرنایتها نقش مهمی ایفا کند. آب و هوای گرم و مرطوب باعث انتقال بسیاری از دانه‌های ناپایدار می‌گردد، و چنانچه این عامل با توپوگرافی کم و نرخ رسوبگذاری آهسته همراه باشد اکثر دانه‌های آواری را کوارتز تشکیل می‌دهد. بیشتر دانه‌های کوارتز در این آرنایتها می‌توانند مربوط به سیکل دوم باشند که از رسوبات قبلی سرچشمه گرفته‌اند.
کوارتز آرنایتها به توسط امواج و جریانهای مداومی که رسوبات بر جای گذاشته شده بر روی
کریتون‌های پایدار و حواشی غیر فعال را به حرکت مجدد در می‌آورند، تشکیل می‌شوند. این ماسه سنگها بخوبی در رسوبات
کامبرو اردوسین پا پتوس در شمالغرب اروپا و شرق آمریکا و فلات قاره کردیلران در غرب آمریکا گسترش دارند. بسیاری از
ماسه سنگهای بادی نیز دارای مقدار زیادی کوارتز می‌باشد. همچنین کوارتز اناریتها ممکن است در اثر هوازدگی شیمیایی شدید بصورت در جا تشکیل شوند.
گانسیترها در توالی‌های ذغالی
کربونیفر از خاکهای قدیمه‌ای هستند که بر اثر شستشوی شیمیایی
رسوبات ماسه‌ای به توسط فرو رفتن اسیدهای آلی حاصل از پیتها (که بعدا به زغال تبدیل می‌شوند) تشکیل شده است. سیکلرتها نوعی دیگر از خاکهای کوارتزدار می‌باشند.
پتروگرافی آرکوزها
بطور کلی سنگهائی را تحت عنوان
آرکوز می‌شناسند که دارای بیش از 25 درصد
فلدسپات ، مقدار بیشتری کواتز و مقداری
خرده سنگ هستند. میکاهای آواری و مقداری
ماتریکس دانه ریز نیز وجود دارد. فلدسپاتها عمدتا از نوع
فلدسپات پتاسیم است که بیشتر آنها از نوع
میکرو کلین می‌باشد. معمولا فلدسپاتها بصورت تازه است، هر چند برخی از آنها ممکن است به
سرسیت و
کائولینیت دگرسان شده باشند. کوارتز پلی کریستالین و خرده سنگهای کوارتز و فلدسپات‌دار نیز فراوان است. بطور تیپیک آرکوزها به علت رنگ فلدسپات و به علاوه به علت وجود دانه‌های ریز و پراکنده
هاتیت (چون که بیشتر آرکوزها در توالی‌های طبقات قرمز یافت می شوند) ، به رنگ قرمز و صورتی دیده می‌شوند.
آرکوزها از
گرانیتها و
گنیس‌ها سرچشمه گرفته‌اند، و از ماسه سنگهای حاصل از هوازدگی درجا که حمل و نقل کمی را متحمل شده‌اند تا ماسه سنگهای با چینه بندی و طبقه بندی مورب که رسوبات به مقدار قابل توجهی حمل شده‌اند در تغییر است. بافت یک آرکوز به صورت تیپیک از جور شدگی ضعیف تا جور شدگی خوب و با دانه‌های خیلی زاویه‌دار تا نیمه گرد شده در تغییر است، که دقیقا به میزان حمل و نقل وابسته است. آرکوزها با دانه فراوان توسط
کلسیت یا کوارتز به هم متصل شده‌اند،در حالیکه سایر آرکوزها بوسیله ماتریکس به هم پیوسته اند که معمولا دارای مقدار زیادی کائولینیت هستند. برخی از فلدسپاتها دارای رشد ثانویه با پیوستگی اپتیکی هستند. شیمی آرکوزها نسبتا یکنواخت است. این سنگها غنی از
هستند و نسبت
آنها بالاست.
منشا آرکوزها
بطور وضوح آرکوزها از سنگهای غنی از فلدسپات بویژه
گرانیتها و کنیس‌های حاوی فلدسبات پتاسیم ، سرچشمه گرفته‌اند. با این وجود علاوه بر یک وضعیت زمین شناسی مناسب در منشا ، آب و هوا و پستی و بلندی نیز از عوامل مهم هستند. تحت شرایط
آب و هوای مرطوب فلدسباتها به کانیهای رسی هوازده می‌شوند، بنابراین آب و هوای نیمه خشک و یخچالی برای تشکیل آرکوز مناسب است. با وجود این ، اگر فرسایش خیلی سریع باشد، بویژه در حالتی که پستی و بلندی ناحیه منشا زیاد باشد، آنگاه آرکوز تخریبی می‌تواند علیرغم وجود هوازدگی شیمیائی شدید تشکیل شود. بیشتر آرکوزها در محیط‌های رودخانه‌ای بر جای گذاشته شده‌اند.
پتروگرافی لیت آرنایتها
اینگونه ماسه سنگها با داشتن مقداری خرده سنگ که از
فلدسپات بیشتر است مشخص می‌گردند. از نظر ترکیب ، هم در رابطه با نوع دانه و هم
شیمی ، دارای گسترده‌ای هستند که عمدتا به انواع خرده سنگهای موجود در آن وابسته است. البته سایر اجزا شامل ورقه‌های
میکا ، مقداری فلدسپات و مقدار بیشتری کواتز می‌باشد. مقدار کمی ماتریکس اولیه در آنها وجود دارد و گرنه از نظر ترکیب شبیه به گری وکی‌ها هستند. در حقیقت آنها را تحت عنوان ساب گری وکی‌ها در نظر می‌گیرند. معمولا
سیمان به صورت
کلسیت یا
کوارتز است. رس‌های در جاز نیز فراوان هستند گرچه لیت آرنایتها از نظر ترکیب شیمیایی متنوعند، ولیکن بطورکلی دارای مقدار زیادی
و مقدار کمی
هستند.
منشا لیت آرنایتها
لیت آرنایتها در حدود 20 تا 25 درصد کل ماسه سنگها راتشکیل می‌دهند، ترکیب ایمچور در این ماسه سنگها ، نرخ بالای تولید رسوب از منشا بالای پوسته‌ای که به توسط مسافت کوتاه حمل و نقل دنبال شده است را نشان می‌دهد. بیشتر ماسه سنگهای رودخانه‌ای و دلتایی ، نظیر
دونین و
کربونیفر بریتانیا و شرق آمریکا از نوع لیت آرنایت هستند که از بالا آمدگی و
فرسایش لایه‌های چین خورده پالوزوئیک تحتانی سرچشمه گرفته‌اند.
بسیاری از ماسه سنگهای ترشیاری ساحل خلیج مکزیک در آمریکا ، نظیر فریو و ویکلاس و همچنین ماسه سنگهای
دوران ژوراسیک ،
کرتاسه و ترشیاری اینتریور غربی در آمریکا که از کردیلرا سرچشمه گرفته‌اند، از نوع لیت آرنایتها هستند. نوع خرده سنگها در لیت آرنایتها ممکن است در طی زمان تغییر کند که بالا آمدگی در ناحیه منشا و قابل دسترس بودن انواع مختلف سنگها را نشان می‌دهد.
پتروگرافی گری وکی‌ها
خصوصیت ویژه
گری وکی‌ها ، داشتن ماتریکس دانه ریز است، که از رشد در هم سریسیت ، کلریت و دانه‌های کوارتز و فلدسپات در اندازه سلیت تشکیل شده است در میان ذرات در اندازه ماسه ، کوارتز نسبت به خرده سنگها و فلدسبات بیشتر است. معمولا خرده سنگهای بسیار گوناگونی وجود دارد، ولیکن در بیشتر موارد ،
انواع سنگهای رسوبی و رسوبی دگرگون شده بیشتر است. معمولا خرده
سنگهای آذرین در برخی گری وکی‌ها بویژه دانه‌هائی که بیشتر از نوع اسیدی و آنوزیتی بیرونی هستند، فراوان است. دانه‌های فلدسپات عمدتا از نوع پلاژیوکل از سدیم‌دار هستند و معمولا این دانه‌ها دارای ظاهر تازه‌ای هستند.
همانطوری که از نامشان پیداست، گری وکی‌ها معمولا خرده سنگهای خاکستری تیره یا سیاه خیلی سخت شده‌ای هستند، که می‌توانند شبیه به
دلریت باشند. بطور کلی گری وکی‌ها دارای ترکیب شیمیایی یکنواختی هستند، که بر خلاف آرکوزها می‌باشند. گری وکی‌ها دارای مقادیر بالای
، مجموع
هستند. مقادیر بالای
منعکس کننده ماتریکس کلریتی و مقدار بالای
عمدتا به علت پلاژیوکلاز آلبیتی است. با این وجود
فرآیند آلبیتی شدن بیشتر در پلاژیوکلازهای با ترکیب حد واسط و فلدسپات پتاسیم به وقوع می‌پیوندد. گری وکی‌ها به خاطر داشتن
بیشتر از
بیشتر از
بشتر از
با آرکوزها اختلاف دارند.
منشا گری وکی‌ها
بسیاری از گری وکی‌ها به توسط جریانهای توربیدیتی در انواع حوضه‌های مختلف و معمولا دور از حاشیه‌های قاره‌ای ، در حوضه‌های پشت جزایر قوسی و همراه با
آتشفشان‌ها ، بر جای گذاشته شده‌اند. این گری وکی‌ها ممکن است تمام شواهد تیپیک توربیرایت‌ها را نشان دهند. گری وکی‌های کلاسیک در پالئوزوئیک تحتانی ولز ، ایرلند و جنوب سرزمین‌های مرتفع اسکاتلند و در دونین - کربونیفر جنوب غربی انگلستان و آلمان یافت می‌شوند. اگر چه بیشتر گری وکی‌ها از نظر ترکیب یکنواخت هستند، ولیکن بطور دقیق ، بویژه در نوع خرده سنگها با یکدیگر اختلاف دارند. بنابراین اغلب می‌توان رخساره‌های سنگی را تشخیص داد. این تغییرات می‌تواند نتایج مهمی از وضعیت تکتونیکی در زمان
رسوبگذاری را ارائه کند، زیرا بیشتر گری وکی‌ها همزمان با
فعالیت کوهزایی تشکیل شده‌اند. بیشتر گری وکی‌ها در طی دوره‌های فعال حرکات عمودی واقعی صفحات ، که اغلب همراه با آتشفشانهای جزایر قوسی است ته نشین شده‌اند.
مباحث مرتبط با عنوان
