مقدمه
غده‌ها بافتهایی هستند که سلولهای آنها ، برای ترشح کردن موادی ویژه تخصص یافته‌اند. غده‌هایی که ترشحات خود را از راه مجراهای موجود ، به داخل
لوله گوارشی می‌ریزند
غدههای برون ریز و غده‌هایی که ترشحات خود را در خون می‌ریزند
غدههای درون ریز نام دارند. ترشحات غدههای درون ریز
هورمون نام دارد. هورمونها در یک جای بدن به خون ترشح می‌شوند و در جای دیگر کار خود را انجام می‌دهند. به همین سبب هورمونها را گاه پیام رسانهای شیمیایی نیز می‌نامند.
مقدار هورمونها در خون بسیار اندک است. وجود هورمون را در بافتی که بر آن تاثیر می‌گذارد (بافت هدف) نیز تشخیص می‌دهند هورمونها کارهای مختلف را مانند راه اندازی و تنظیم سوخت و ساز بدن ، نگهداری حالت تعادل بدن ، تنظیم رشد و تنظیم تولید مثل را انجام می‌دهند. در بدن ما چندین غده وجود دارد که ترشحات هر کدام ، عمل یا اعمال ویژه‌ای را در نقاط معین بدن بر عهده دارند از جمله غدههای درون ریز بدن
هیپوفیز است که از مهمترین غدههای درون ریز بدن بوده و از سه بخش پیشین ، پسین و میانی تشکیل شده است.
هیپوفیز پیشین
هیپوفیز پیشین شش نوع هورمون ترشح می‌کند که هر کدام بوسیله یک گروه سلول ویژه ترشح می‌شود و چون هر یک از این هورمونها وظیفه‌ای مشخص و مستقل دارد. می‌توان گفت که هیپوفیز پیشین غده‌ای است که عملا از شش غده مجزا تشکیل شده است.
هورمونهای هیپوفیز پیشین
- هورمون رشد یا سوماتروتروپ
- لاکتوژن
- هورمون محرک تیروئید یا تیروتروپ
- هورمون محرک بخش قشری غده فوق کلیوی یا کورتیکوتروپ
- هورمونهای محرک غدههای تناسلی یا گنادوتروپها
تمام این هورمونها از جنس
پروتئین هستند از این هورمونها ، هورمون رشد در رشد و نمو
استخوانها و بطور کلی در رشد بدن موثر است و هورمون لاکتوژن در شیر سازی بوسیله غدههای شیری پستان دخالت دارد. و بقیه تنظیم کار غدههای
تیروئید ،
فوق کلیوی ، و غدههای تناسلی را به عهده دارند.
هورمون رشد
اگر هیپوفیز جانوری را در دوران رشد خراب کنند، رشد آن متوقف می‌شود و اگر به چنین جانوری عصاره هیپوفیز تزریق شود کمبود رشدش جبران می‌شود در صورتی که تزریق عصاره هیپوفیز مرتب ادامه یابد جانور از حد معمولی نیز بزرگتر می‌شود. مطالعات بعدی روشن کرد که اثر هیپوفیز از طریق تاثیر عصاره آن در رشد استخوانها است. اهمیت این تاثیر در دوران رشد بسیار زیاد است زیرا در این زمان استخوان سازی ادامه دارد.
بعدها نشان داده شد که ماده‌ای پروتئینی در عصاره هیپوفیز موجود است که در استخوان سازی تاثیر دارد و موجب رشد می‌شود و به همین علت این ماده را
هورمون رشد نامیدند. ورزش و استراحت باعث کاهش
گلوکز خون و کاهش گلوکز احتمالا سبب افزایش مقدار ترشح هورمون رشد می‌شود. همچنین مقدار هورمون رشد در هنگامی که شخص به خواب فرو رفته است افزایش می‌یابد و کم خوابی عامل عمده‌ای می‌تواند برای کاهش مقدار هورمون رشد باشد.
رشد غیر طبیعی
کاهش شدید و یا افزایش شدید هورمون رشد سبب رشد غیر عادی می‌شود کاهش شدید مقدار هورمون رشد در کودکی (قبل از بلوغ) سبب کوتاه قدی شدید یا
نانیسم می‌شود افراد مبتلا به نانیسم دارای هوش طبیعی هستند. هر گاه قبل از آنکه رشد استخوانهای دراز یایان یابد به این نقص پی بیریم می‌توانیم آن را با تزریق هورمون رشد درمان کنیم.
افزایش بیش از حد هورمون رشد در دوران کودکی باعث بلند قدی فوق‌العاده یا
ژیگانتیسم می‌شود. هر گاه افزایش غیر عادی این هورمون در دوارن بلوغ یا بعد از آن اتفاق افتد شخص مبتلا بلند قدتر نمی‌شود اما قطر استخوانهای دست ، پا و صورت افزایش می‌یابد. اولین نشانه این بیماری نیاز به کفش بزرگتر و تنگ شدن انگشتر در دست است این عارضه را
آکرومگالی می‌نامند.
لاکتوژن
این هورمون بر روی سلولهای غدد شیری اثر می‌گذارد و سبب ساخته شدن شیر ترشح آن به درون کیسه‌های شیری می‌شود. با تولد نوزاد بلافاصله ترشح لاکتوژن در خون افزایش می‌یابد و شیر سازی آغاز می‌شود. خروج شیر از پستان مادر یکی دو روز بعد از تولد بچه شروع می‌شود و این تاخیر در اثر افزایش تدریجی لاکتوژن در خون و زمان لازم برای تاثیر آن بر سلولهای شیرساز پستان است ترشح لاکتوژن تا زمانی که طفل از پستان شیر بخورد ادامه خواهد داشت.
هیپوفیز میانی
بخش میانی هیپوفیز همانند بخش پیشین ، ساختمان غده‌ای دارد که در انسان نقش عمده‌ای را ایفا نمی‌کند اما در مهره داران ساده‌تر مانند
دوزیستان و
خزندگان ، این بخش هورمونی ترشح می‌کند که بر روی رنگ پوست موثر است
هیپوفیز پسین
بخش پسین هیپوفیز اساسا ساختمان غده‌ای ندارد، بلکه بخشی از
دستگاه عصبی است و از اجتماع یکسری
اکسون تشکیل شده است. اجسام جسم سلولی این اکسونها در
هیپوتالاموس مغز قرار دارند. دو هورمون هیپوفیز پسین یعنی
آنتی دیورتیک (به معنای ضد ادراری یا کم کننده ادرار که در اثر افزایش تراوایی
نفرونهای کلیه نسبت به آب و افزایش بازجذب آب صورت می‌گیرد.)
اکسی توسین (به معنای تسهیل کننده زایمان که بوسیله تحریک ترشح شیر از غدههای شیری و تحریک انقباض ماهیچه‌های رحم صورت می‌گیرد) در جسم سلولی نورونهای هیپوتالاموسی ساخته می‌شوند سپس از راه اکسونها به هیپوفیز پسین می‌آیند و از آنجا به خون می‌ریزند. پس در عمل هیپوفیز پسین عمل ذخیره و ترشح این هورمونها است و ساختن آنها در نورونهای هیپوتالاموس صورت می‌گیرد.
مباحث مرتبط با عنوان
