مقدمه
غدد فوق کلیوی در انسان 5 تا 7 گرم وزن دارد و از دو قسمت قشری و مغزی تشکیل شده است. قسمت قشری در افراد بالغ از سه لایه تشکیل یافته است. لایه گلومرولوزا که وظیفه ساختن هورمونهای مینراکورتیکوئید را دارد و لایه‌های فاسیکولاتا و رتیکولاریس که هورمونهای گلوکورتیکوئید و آندروژنها را می‌سازند. وجود قسمت قشری برای جاندار حیاتی است و خارج کردن به مرگ جاندار منجر می‌شود.
قسمت مغزی فوق کلیوی ادامه سیستم اعصاب سمپاتیک است زیرا که انتهاهای رشته‌های عصبی قبل از گانگلیونی از منشا
اعصاب اسپلانکنیک تا قسمت مغزی فوق کلیوی ادامه یافته و در آنجا سلولهای کرومافین را که سازنده هورمونهای کاتکولامین (
دوپامین ،
نوراپی نفرین و
اپی نفرین) هستند در بر می‌گیرد. قسمت مغزی فوق کلیوی در حقیقت یک نوع گانگلیون محسوب می‌شود با این تفاوت که فاقد
آکسونهای سلولهای عصبی است.
هورمونهای بخش قشری
گلوکوکورتیکوئیدها
استروئیدهایی با 21 اتم کربن هستند که اثرات فیزیولوژیک گوناگونی را بروز می‌دهند که مهمترین آنها فعال سازی واکنشهای نوسازی گلوکز است. کورتیزول گلوکوکورتیکوئید اصلی در بدن محسوب می‌شود. کورتیزول در پلاسما به دو حالت پیوند پروتئینی و آزاد وجود دارد. غلظتهای زیاد
کورتیزول آزاد دارای دو نوع اثر مهارکنندگی بر روی هیپوفیز و هیپوتالاموس است. گلوکوکورتیکوئیدها دارای نقشهای زیر هستند.
- هورمونهای گلوکوکورتیکوئید در جهت فعال سازی واکنشهایی عمل می‌کنند که به تولید بیشتر گلوکز می‌انجامد.
- این هورمونها باعث افزایش میزان اسیدهای چرب آزاد پلاسما می‌شوند.
- این هورمونها در کبد دارای اثر سازندگی در متابولیسم پروتئینها و اسیدهای ریبونوکلئیک و در سایر بافتها مانند عضله ، چربی و بافتهای لنفاوی دارای اثر تجزیه‌ای هستند.
- غلظتهای زیاد گلوکوکورتیکوئیدها در مراحل مختلف واکنشهای ایمنی یعنی تکثیر جبرانی لنفوسیتها در مقابل اثر آنتی ژن ، تولید آنتی بادی توسط لنفوسیتها و سرانجام متابولیسم آنتی بادیها تاثیر می‌گذارد.
مینراکورتیکوئیدها
این هورمونها استروئیدهایی با 21 اتم کربن هستند که اثر فیزیولوژیک اصلی آنها افزایش جذب دوباره
سدیم و دفع
پتاسیم و
هیدروژن در
کلیه‌ها است.
آلدسترون مهمترین هورمون این گروه است و فقط در لایه گلومرولوزا سنتز می‌شود. این هورمونها با افزایش سرعت انتقال یونهای سدیم به داخل سلولهای لوله‌های پیچیده دور و لوله‌های جمع کننده کلیه‌ها باعث احتباس سدیم و دفع یونهای پتاسیم ، هیدروژن و آمونیوم می‌گردند و این عمل خود را در سطح سایر بافتهای پوششی مانند
غدد عرق ،
غدد بزاقی و
مخاط روده‌ها نیز بروز می‌دهند.
آندروژنها
دهیدرواپی آندروسترون که یک هورمون پیش ساز آندروستن دیون که یک هورمون آندروژن می‌باشد به مقادیر قابل توجه در لایه‌های فاسیکولاتا و رتیکولاریس ساخته می‌شوند و دهیدرو اپی آندروسترون در بافتهای خارج از غدد فوق کلیوی به هورمونهای فعال مردساز مبدل می‌گردد. در شرایط طبیعی هورمونهای استروژن (زن ساز) در غدد فوق کلیوی ساخته نمی‌شوند و یا اینکه به مقادیر ناچیز وجود دارند و در بعضی از سرطانهای غدد فوق کلیوی ممکن است به مقادیر زیاد ساخته شوند.
هورمونهای بخش مغزی غدد فوق کلیوی
اگر چه هورمونهای سیستم فوق کلیوی _ سمپاتیک اهمیت حیاتی ندارند با وجود این برای مقابله و مقاومت در برابر شوکهای عصبی کوتاه اثر و یا طولانی اثر ضروری هستند. هورمونهای کاتکولامین یعنی اپی نفرین ، نوراپی نفرین و دوپامین عوامل اصلی در عکس‌العملهای طبیعی بدن در هنگام مواجهه با یک خطر ناگهانی هستند. اپی نفرین هورمون اصلی است که فقط در قسمت مغزی سنتز می‌شود و تقریبا 80 درصد کل هورمونهای کاتکولامین در داخل قسمت مغزی را تشکیل می‌دهد.
این هورمون در قسمت مغزی ساخته نمی‌شود در حالی که تقریبا 80 درصد نوراپی نفرین موجود در اندامهایی که شامل
اعصاب سمپاتیک هستند در همان محل ساخته می‌شود و مابقی در انتهاهای دیگر اعصاب ساخته شده و از طریق جریان خون به سلولهای هدف می‌رسند. بدین ترتیب اپی نفرین و نور اپی نفرین در سلولهای کرومافین مغزی و یا سلولهای کرومافین سایر بافتها ساخته شده و در همان سلولها نیز ذخیره می‌شوند.
بیماریهای ناشی از اختلالات قسمت مغزی
بیماری فئوکروموسیتوما در اثر پیدایش تومورهایی در قسمت مغزی فوق کلیوی بروز می‌کند. تشخیص زودرس این بیماری آسان نیست و معمولا زمانی بیماری تشخیص داده می‌شود که ترشح زیاد اپی نفرین و نور اپی نفرین به افزایش شدید
فشار خون منجر شده باشد. نسبت ترشح نور اپی نفرین به مراتب بیشتر از ترشح اپی نفرین است.
همچنین در مواردی که تومورهای فئوکروموسیتوما در خارج از غدد فوق کلیوی وجود دارند فقط ترشح نوراپی نفرین افزایش یافته است. با توجه به اینکه نوراپی نفرین نقش اصلی را در سطح
عروق خونی و فشار خون به عهده دارد. در صورتی که اپی نفرین بیشتر دارای اثرات متابولیسمی است، افزایش شدید فشار خون در بیماری فئوکروموسیتوما توجیه پذیر می‌گردد.
مباحث مرتبط با عنوان
