سازنده شهر نیشابور را اقرسط، شاپور اول، پادشاه ساسانی دانستهاند و در زبان پهلوی، آن را نیوشاهپور میگویند. نیشابور یکی از چهار شهر بزرگ خراسان قدیم به شمار میرفته و در دوره حکومت
یزدگرد دوم (457 - 438) مدتی محل اقامت او بوده است.
مسلمانان در دوره خلافت
عثمان بن عفان توانستند با مردم این شهر صلح کنند و از این طریق، دین اسلام را وارد نیشابور کردند. در دوره طاهریان و سامانیان، نیشابور موقعیتی ویژه داشت و توانست موقعیت دیرین خود را به دست آورد؛ کتابخانههای بزرگ، مدرسههای گوناگون و دانشمندان نامی از خصوصیات آن زمان شهر بود. در اواخر حکومت مسعود غزنوی که سلجوقیان به شرق ایران هجوم آوردند، طغرل این شهر را مرکز حکومت خویش ساخت. در دوره حکومت سلطان سنجر، نیشابور مورد هجوم «غزان» قرار گرفت؛ شهر را آتش زدند و بسیاری را کشتند.
سپس یکی از غلامان سنجر به نام مؤید بر نیشابور تسلط یافت و آن را آباد کرد، اما با حمله مغولها در سال 618 میلادی این شهر به گونهای ویران شد که دیگر هرگز موقعیت قبلی خود را باز نیافت. چنگیز خان مغول که شخصا فرماندهی تسخیر را بر عهده داشت، آن را با خاک یکسان کرد.
بسیاری از دانشندان و بزرگان مانند
عطار نیشابوری توسط مغولان به قتل رسیدند.
آثار تاریخی نیشابور:
در نیشابور کنونی سه بنای مهم وجود دارد: آرامگاه
خیام، عطار و امامزاده محروق.
بنای قبر این امامزاده از آثار قرن هشتم هجری است و معماری بسیار زیبایی دارد.
وضعیت جغرافیایی نیشابور:
نیشابور از شهرهای
استان خراسان است؛ در شمال این شهر
کوههای بینالود، در غرب آن
سبزوار، در شرق آن
مشهد و در جنوبش
کاشمر قرار دارد.
فاصله آن تا تهران 776 کیلومتر و تا مشهد 137 کیلومتر است و از سطح دریا 1250 متر ارتفاع دارد.
منابع :
لغت نامه دهخدا