نقش روحانیت در مشروطه ، یکی از پر منانقشه ترین مطالب مربوط به مشروطه است . نظرات بسیار گوناگونی در این مورد وجود دارد و مطالب متفاوتی در این باره ابراز شده است .
از دیرباز عده ای با تکیه بر دو عالم بزرگ مشروطه خواه یعنی آقا شیخ عبدالله بهبهانی و آقا سید محمد طباطبائی ، روحانیت را از پیشتازان مشروطه و جهت دهندگان اصلی آن بر می شمردند . چنانچه نام های فراوانی از علما ، گویندگان و خطبا و دیگر روحانیان تهران و دیگر شهر ها در این باره ذگر شده و می شود .
خصوصا بر نقش علمای برجسته نجف در این باره تکیه و تأکید فراوان شده است که می توان بطور مشخص بر آخوند ملا محمد کاظم خراسانی اشاره نمود . آخوند خراسانی که از اصلی ترین مراجع نجف و از بزرگترین علمای علم اصول بوده است ، نقش کاملا برجسته و مشخصی در این باره داشته است .
اما ، نویسندگان بسیاری بر مخالفت و عدم همکاری گروهی دیگر از علما در برابر مشروطه اشاره نموده اند. تعدادی از نام ها در این باره بسیار مشهور گشته و محل بحث و جدل موافقان و مخالفان گشته است . شیخ فضل الله نوری به جهت آن پایان دردناک ، از اصلی ترین نام ها در این رابطه است .
عده ای نقش روحانیت را ملاک و معیار و نشانه درستی مسیر مشروطه می دانند و جدایی بخشی از روحانیت از آن را سبب انحراف مشروطه از مسیر صحیح و اصلی آن می دانند . برای این دسته نشانه اصلی این انحراف ، بر دار شدن شیخ فضل الله نوری در پایان استبداد صغیر است .
چنانچه اندیشمندی چون جلال آل احمد در این باره می نویسد :
من نعش آن بزرگوار را بر فراز دار ، همچون پرجمی می دانم که به معنای استیلای غرب زدگی ، بعد از دویست سال کشمکش ، بر بام سرای این مملکت افراشته شد .
اینکه چرا بخشی از روحانیت از بدنه مشروطه جدا گشت ، با تحلیل ها و نگاه های بسیار متفاوتی همراه شده است . عده ای ، رد پای استعمار را در این جدایی می یابند و گروهی دیگر روشنفکران غرب زده را مایه این جدایی می انگارند .
چنانچه فوت یا قتل مرموز و عجیب آخوند خراسانی در سر راه تجف به ایران ، بر این دسته بدگمانی ها دامن زده است و همان تحلیل های پیشین را در ریشه یابی این تحولات در پی داشته است .
اما بخشی دیگر نیز روحانیت را دارای دو دسته تفکر متفاوت می پندارند که بخشی از همان ابتدا با مشروطه نا همراه است و نشانه هایش را حتی در پاره ای از مراجع نجف دنبال می کنند .
تحلیل های دیگری نیز علل پیشامدهای بعد از استبداد صغیر و بر دار شدن عالمی نظیر شیخ فضل الله نوری را ناشی از پیچیدگی رخدادها و انباشت مطالبات گروه های مختلف مردم می دانند و البته بدون بی توجهی به نقش و تحریکات عناصر بیگانه ، سیر وقایع را با تحلیل هایی درونی و منطبق با تکاپو ها و برخوردهای داخلی گروه های گوناگون توصیف و تحلیل می نمایند .
چنانچه همین رخدادها و زوایای پنهان آن موجب قتل مرحوم آقا شیخ عبدالله بهبانی گشت و بسیاری پیامدها در این باره بدنبال آورد .
|
|
|
|
