مقابله ی طرفداران فرقه های مختلف در عصر سلجوقی
هرچند
توسعه آیین تصوف،
بنای خانقاهها و
تداول رسم سماع و
طریقه اهل ملامت،
روحیه
تسامح را نیز در بعضی موارد در بین عامه ترویج کرد، باز اختلافات فرقهای و مذهبی در طی این دوران، بارها منجر به درگیری طرفداران مشربهای مختلف شد
و بارها در
بغداد و ری و شهرهای دیگر متعصبان فرقهها را به سوزاندن و ویران کردن محلات یکدیگر و حتی به مجروح کردن و کشتن طرفداران مذاهب مخالف واداشت.
استمرار تعصبات داخلی در قلمرو
خلافت و مخصوصاً در ایران و میانرودان «
بین النهرین» از اسباب عمدهای بود که مسلمانان را در این نواحی از سعی در دفع تهاجمات صلیبیها و بعدها، مقابله با
مغول در
ماوراء النهر و
خراسان و
عراق مانع آمد.
در واقع شکل گیری مناسبات اجتماعی میان مردمان بر مبنای عقاید مذهبی و مسلکها و مشربهای عقیدتی، آن هم به صورتی که خود و عقیده خود را حق مطلق و دیگران و عقاید آنها را باطل مطلق میدانستند و برای مخالفان خود حقی برای زندگی قائل نبودند، شرایط پیچیده و پر تضاد و کلاف سردرگمی را در جامعه سلجوقی به وجود آورد.
بر این شرایط ناگوار، استبداد و مظالم حکومتی،
ملوک الطوایفی و دست به دست شدن شهرها و ولایات، نیز مزید بر علت شد. از این رو بین مردمان آن عهد، نه «وحدت ملی» که وجودش با توجه به اوضاع و احوال آن دوران ممکن نبود، که «وحدت سرنوشت» را نیز که میتوانست عامل اتحاد و بازدارندگی تهاجمات آتی باشد، نیز وجود نداشت.
