دید کلی
گرد آمدن موضعی اعضای یک نوع جاندار ، در همه جای جهان جانداران عمومیت دارد. اما جمعیتهایی که جوامع واقعی را تشکیل دهند، چنین نیستند. افراد یکنوع ، زمانی گرد هم میآیند که محرکهای بیرونی آنها را به یک نقطه بکشاند. بدین ترتیب ، گیاهان ، جانوران و انواع جانداران دیگر ، متمایل به جمع شدن در نقاط مطلوب خود هستند. حتی آدمیان نیز گاهگاهی به منظورهای ویژهای موقتا گردهم میآیند.
در مقابل ، افراد یک
جمعیت جانوری تنها هماهنگی جامعهای را میسازند که به روش تعاون باهم ارتباط متقابل داشته باشند. عنصر اساسی که منجر به چنان تعاونی میشود ارتباط گیریها دو جانبه است. در طبیعت جوامعی از گیاهان تشخیص داده میشود، که دارای قیافه رویشی معینی بوده و هر جا که شرایط لازم موجود باشد اجتماع نظیر با قیافه مشابه ، تشکیل خواهد یافت.
سازمان اجتماعی جانوران
در تمام جانوران اجتماعی اعضای یک گروه متقابلا بهم وابسته هستند، اما هر کدام در کار ویژهای تخصص یافتهاند. همکاری بین اعضای یک گروه ، توسط یک یا چند شکل ارتباط زیست شناختی یعنی فعالیتهای فردی برقرار میشود که رفتار سایر جانوران را به شکلی سازگار کننده تغییر رنگ و دادن حالات مختلف به بدن است. بیشتر جانوران اجتماعی علاوه بر ارسال و دریافت نشانههای ارتباطی ، حالت چند شکلی دارند. یعنی ساختمان بدنشان تخصصی شده است که این حالت در میان حشرات اجتماعی و
مهرهداران اجتماعی دیده میشود.
مزایای زندگی اجتماعی جانوران
سازگاری
زندگی اجتماعی از نظر سازگاری ، مزایای زیادی در بر دارد. رفتار اجتماعی به مجموعه جانوران امکان میدهد که بسیار فراتر از کارهای انفرادی همه افراد گروه ، کارایی داشته باشند. جانوران همکار اغلب بیشتر از فرد آنها در کسب غذا، یافتن جفت و فعالیتهای مربوط به حفاظت و دفاع کارایی دارند. در واقع یکی از رفتارهای ویژه زندگی اجتماعی ، قربانی شدن فرد بخاطر گروه را طلب میکند، همچنان که زنبورهای کارگر بعد از نیش زدن میمیرند و بعضی انسانها زندگی خود را بخاطر دیگران فدا میکنند که این رفتار ، نوع گرایی نام دارد.
برقرار نگه داشتن شرایط مناسب
رفتار اجتماعی از طریق برقرار نگه داشتن شرایط مناسب برای متابولیسم و رشد ، میتواند امکان بقای موجود زنده را زیادتر کند. مثلا ماهی طلایی و سایر جانوران آبزی در محیطهایی که اندکی شرایط آن نامطلوب است به صورت گروههای اجتماعی بهتر از حالت فرد فرد زنده میمانند. زیرا ظاهرا ترشحات طبیعی بدن باعث خنثی شدن مواد سمی موجود در آب میشوند.
سایر مزایا
زندگی اجتماعی باعث تسهیل قابل توجه در یادگیری و رفتارهای تقلیدی میشود که عامل مهمی در حفظ بقای فرد محسوب میشوند. بالاتر از همه ، زندگی اجتماعی با تنظیم کردن و کنترل ارتباطات متقابل بین افراد سبب کاهش پرخاشگری و رقابت میشود. نزاعها را در سطحی غیر مرگبار نگه میدارد و همچنین با تأمین استاندارهایی برای رفتار امکان بقای فرد و همه گونه را فراهم میکند.
جوامع پیچیده
جوامع پیچیده و کاملا سازمان یافته جانورانی یافت میشود که از موقعیت تکاملی پیشرفتهای برخوردار هستند، مانند
حشرات و
مهرهداران. زندگی اجتماعی در این دو گروه کاملا بطور مستقل از هم تکامل یافته است و سازمان اجتماعی آنها باهم تفاوت دارد.
حشرات اجتماعی
پیچیدگی قابل توجه و کارایی جوامع حشرات ، حاصل تقسیم کار بسیار جدی میان طبقات اجتماعی تخصص یافته آنهاست. اعضای هر طبقه از لحاظ ساختمان و کار ، برای انجام کنشهای اجتماعی ویژهای تخصص یافته هستند. هنگامی که کنشهای هر زیر گروه تخصص یافته به درستی هماهنگ شده باشد، کلونی قادر به انجام فعالیتهای برجستهای میشود که قابل حصول توسط یک یک طبقات نیست. عصاره سیستم طبقات اجتماعی این است که یک فرد هرگز آزاد نیست تا به اراده ، جایگاه خود را در جامعه بیابد و از سر آغاز زندگی ، وظیفهاش مشخص شده است. از حشرات اجتماعی میتوان به
زنبور عسل ،
موریانه و
مورچه اشاره کرد.
جوامع مهره داران
بیشتر مهره داران دقت زیادی را صرف پدید آوردن و نگه داشتن روابط بین خود و سایر اعضای گروه میکنند. گذشته از آن رفتاری که متکی بر شناسایی فردی باشد، اغلب سهم زیادی در نگهداری نظم در جامعه مهره داران و پایداری انواع مهره داران دارد. اگر اغلب تقسیم کارهایی در جوامع مهره داران وجود دارد. بندرت اتفاق میافتد که افراد به طبقات اجتماعی کوچکتری تقسیم شده باشند و تخصصی شدن از لحاظ ساختمان و عمل در مقایسه با جامعه حشرات بسیار کمتر است.
قیدهای اجتماعی
هر جامعهای در محدوده قوانینی عمل میکند که باعث کاسته شدن از پرخاشگری فردی و جلوگیری از گسیختگی گروهند. این قوانین محدود کننده دارای پایه ارثی هستند، اما کاربرد آنها تا حدود زیادی آموختنی است. دو نوع قید از خاصههای جوامع مهره داران حساب میشود که عبارتند از سلسله مراتب برتری و دفاع از قلمرو. از آنجا که تعداد زیادی از افراد سطح پایین جمعیت با افزایش تراکم جمعت نمیتوانند غذا یا جفتی برای خود بیابند، برقراری سلسله مراتب بطور مؤثر باعث محدود شدن
رشد جمعیت بعضی گونهها میشود.
سلسه مراتب برتری پرخاشجویی زیاده از حد را محدود میکند. با توزیع شدن افراد و تقسیم منابع در مکان ، دفاع از محدوده قلمرو ، نه تنها رشد جمعیت بسیاری از گونهها را محدود میکند، بلکه از برخوردهای اجتماعی هم میکاهد. یک گروه اجتماعی را میتوان ترکیب همزمان پیچیده سلسه مراتب برتری و تعیین محدوده قلمرو که نظیرش در جوامع انسانی قابل است، وابسته نگه داشت.
جوامع گیاهی
گونههای گیاهی سازنده فلوریک سرزمینی بطور تصادفی و بدون ارتباط با یکدیگر انتشار نیافتهاند. بلکه همواره در موقعیتهای اکولوژیکی مشابه ، گونههایی کم و بیش نظیر مشاهده میگردند. در حقیقت اگر محیطهای خاص مانند آبهای جاری و یا قطعات زمینهای شور را در نظر بگیریم، فقط گونههایی را در این محیطها خواهیم یافت که انحصارا با آن محیط سازش یافتهاند، مانند گیاهان آبزی و گیاهان هالوفت که تشکیل اجتماعات گیاهی با ترکیب معینی را میدهند و این اجتماعات در تمام موقعیتهای مشابه ، ولو دارای فاصله زیادی از هم باشند، باز هم به چشم میخورند.
برای هر شخصی که اطلاعاتی در
گیاه شناسی داشته باشد، در نام یک گونه گیاهی نه تنها تجسم همان گیاه میگردد و بلکه همواره در ذهن وی تعدادی از گیاهان دیگر که پیوسته یا در غالب اوقات همراه گونه مذبور میباشند، نقش میبندد. بررسی علل و موجبات تشکیل چنین
جوامع گیاهی که به عوامل محیط زندگی بستگی کامل دارد.
جامعه شناسی گیاهی (phytosociologie) نام دارد.
روش بررسی جوامع گیاهی
گیاهان مانند جانوران در انتشار جغرافیایی خود از اصولی پیروی میکنند که شناسایی آنها برای انسان مفید بوده و در توسعه امکانات اقتصادی وی مؤثر هستند. روش شناسایی هر جامعه گیاهی شامل دو مرحله است. در مرحله اول ، با موضوعی که باید بررسی شود مستقیما برخورد حاصل کرده و بوسیله آزمایشاتی به اختصاصات آن پی برند. در مرحله دوم از روی هم ریختن مطالعات و تجربیات خود نتایجی اخذ میکنند که راهنمای بعدی ما در شناخت جامعه گیاهی محسوب میگردد.
مباحث مرتبط با عنوان