نگاه اجمالی
انقلاب مشروطه سیلی از ایده‌ها و گفتمانهای فکری به راه انداخت که نه فقط انجمنهای رادیکال بلکه روزنامه‌های این دوره را هم فراگرفت. از (1905 تا 1911) ، (1285 تا 1287) بیش از دویست نشریه در
ایران آغاز به کار کردند که تعدادی از آنها شهرت فراوان یافتند که از جمله مهمترین آنها به قرار زیر می‌باشد.
روزنامه صوراسرافیل اولین شماره‌اش در 9 خرداد 1286 ،
30 مه 1907 منتشر شد این
روزنامه رادیکال چند هفته پرطرفدارترین نشریه گردید. بنیانگذار صوراسرافیل
میرزا جهانگیرخان شیرازی فارغ التحصیل
دارالفنون بود. برجسته‌ترین نویسنده این
روزنامه علی اکبر دهخدا بود که مطالب طنز آمیز تحت عنوان
«چرند و پرند» در روزنامه می‌نگاشت که در آن از زبان محاوره روز مره استفاده می‌کرد و سنتهای اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی ایران را نقد می‌کرد. روشنفکر برجسته ،
سید حسن تقی‌زاده هم در صوراسرافیل فعالیت داشت و نیز تاجر معروف میرزا قاسم تبریزی به تامین مالی نشریه کمک می‌کرد. این نشریه در 5500 نسخه چاپ می‌شد که تماما به فروش می‌رفت و مردم در کوچه و بازار آن را برای هم می‌خواندند.
نشریه حبل المتین
نشریه حبل المتین در 9 اردیبهشت 1286،
29 آوریل 1907 شروع به کار کرد. سر دبیر این نشریه «
سید حسن کاشانی» بود. حبل المتین به خاطر مقاله‌های روشنفکرانه‌ای که در تقبیح سیاستهای استعماری روس و انگلیس در ایران منتشر می‌کرد، معروف است. همچنین با روحانیون سنّت‌گرا مخالفت می‌کرد تا جایی که یک شماره کامل حبل المتین به نفی
شیخ فضل اللّه نوری اختصاص یافت. در سال 1287
1908 که
محمد علی شاه مجلس را به توپ بست این نشریه تعطیل شد اما با اعاده مشروطه در 1909 انتشار آن از سر گرفته شد.
مساوات در 20 مهر 1286
13 اکتبر 1907 به سر دبیری
محمد رضا مساوات و
عبد الرحیم خلخالی شروع به انتشار کرد. مساوات نشریه‌ای رادیکال بود از آزادی مطبوعات و حقوق مدنی دفاع می‌کرد. همچنین این روزنامه مورد حمایت
اقلیت زرتشی ایران قرار گرفت. در سال 1287
1908 مساوات مقاله‌ای در ذمّ به نام «شاه در چه حال است؟» به چاپ رسانید که در نتیجه این نشریه تعطیل شد و سر دبیرش تحت تعقیب قرار گرفت. وی به
تبریز گریخت و در آنجا مدتی انتشار نشریه‌اش را ادامه داد.
ملانصرالدین هفته نامه‌ای هشت صفحه‌ای بود که در
تفلیس به سردبیری
جلیل محمدقلی‌زاده در 17 فروردین 1285
7 آوریل1906 آغاز به کار کرد. از جمله نویسندگان آن
علی اکبر طاهر زاده صابر ، نویسنده طنز پرداز آذری بود.
محمد سعید اردوبادی عضو دیگر هئیت نشریه ملانصرالدین بود که رمانی هم به نام
تبریز مه آلود درباره
جنگهای داخلی تبریز نوشت. نشریه ملانصرالدین خوهان برابری مدنی و سیاسی ، اصلاحات ارضی رادیکال و دموکراسی اجتماعی بر اساس مشارکت مردم بود.
استبداد ، خرافه و نهادهای قدرتمند دینی بویژه در ایران آماج حملات این نشریه بود. ملانصرالدین برخی از روحانیون ایران را به همکاری با رژیمهای استبدادی متهم می‌کرد. این نشریه همچنین مدافع سر سخت
حقوق زنان بود و کاریکاتورهایی در انتقاد از حیات اسارتبار
زنان مسلمان منطقه چاپ می‌کرد. نشریه ملانصرالدین اقدام جسورانه تبریزیها در اخراج
میرزا حسن مجتهد را ستود و به دلیل حملات شدیدی که به روحانیون ضد مشروطه می‌کرد علمای برجسته و روحانیون نجف این نشریه را تحریم کردند و حتی آن را بدتر از
شمشیر شمر دانستند. با تمام اوضاع و احوال این نشریه همچنان پرطرفدارترین نشریه خارجی در ایران بود.
سخن آخر
ملاحظه می‌شود که در
دوره مشروطیت مطبوعات زمینه فعالیت مناسبی یافتند و مقاله‌های روشنگرایانه‌ای برای آگاهی مردم منتشر می‌کردند که از جمله به مهمترین آنها اشاره گردید. اگر چه نشریه‌ای مثل حبل المتین ، روحانیون محافظه کار و از جمله
شیخ فضل اللّه نوری را علّت عقب ماندگی ایران می‌دانست اما اکثر مطبوعات انتقادشان متوجه شخص محمد علی شاه بود و حتّی شاه را عضو فاسدی می‌دانستند که می‌بایست بریده شود.
همچنین ببینید
