آتشفشانها دستگاههای طبیعی خروج مواد مذاب یا گاز و یا جامدی هستند که از درون زمین به خارج رانده میشوند. این مواد در سطح زمین پخش گردیده ، برجستگیهای خاصی متناسب با غلظت گدازههای خود تولید مینمایند. فعالیت آتشفشانها همیشگی نیست، بلکه منقطع و متناسب است. مثلا آتشفشان دماوند چندین مرحله فوران و آرامش را داشته است. آتشفشانهای امروزی هم خاموش و گاهی فعالند. |
شدت انفجار
آتشفشانها از نظر وجود یا عدم وجود انفجار و نیز شدت انفجار اقسام مختلفی دارند که در زیر به انواع آنها اشاره میکنیم.
- بدون انفجار : در این حالت قسمتی از پوسته جامد زمین شکافته شده و گدازهها که غالبا غلظتی کم داشته و روان میباشند، به بیرون جاری میشوند.
- با انفجار محدود : نمونه آتشفشانهای با انفجار محدود در مونالوآ (هاوایی) که در سال 1949 دیده شده است. اینگونه آتشفشانها در مراحل اولیه فعالیت ، بدون انفجار میباشند، ولی در مراحل آخر با انفجار همراهند.
- انفجار نقطهای : این نوع آتشفشانها را میتوان گونههای حقیقی آتشفشان به حساب آورد انفجارهای نقطهای ممکن است منفرد و تنها باشند یا تکراری و کم و بیش همیشگی. این نوع آتشفشانها احتمال دارد در هر نوبت گونههای خاصی از گدازه که ممکن است اسیدی یا قلیایی و یا حد واسط باشند، بیرون بریزند. نمونه این آتشفشانها ، آتشفشان استرومبولی در جزایر لیپاری است.
اشکال آتشفشان
اختلاف شکل ظاهری دهانه آتشفشانها ، گونههای مختلف آتشفشانها را مشخص مینماید. این اختلاف به ترکیب شیمیایی ، درجه سیالیت و مقدار گرمای مواد گداخته و نحوه انفجار و وجود یا فقدان گاز در هنگام فعالیت آتشفشان بستگی دارد. در زیر سعی داریم با معرفی گونههای مختلف آتشفشانها ، مشخصات و اشکال گوناگونی را که هر یک از این آتشفشانها میتوانند داشته باشند، بررسی کنیم.
آتشفشان گونه هاوایی
این نوع آتشفشان ، دارای دهانهای وسیع بوده و مخروط آن شیب کم دارد گدازههای آن غالبا باریک هستند و پس از سرد شدن سنگهایی تیره رنگ ، مثل
بازالت ایجاد میکنند. این نوع گدازهها به علت
گرانروی بسیار کمی که دارند، مانند سیل روان میشوند. این آتشفشانها از آنجایی که فاقد انفجار میباشند، لذا
بمب آتشفشانی ، لاپیلی و
خاکستر آتشفشانی نیز در این آتشفشانها دیده نمیشود.
آتشفشان گونه استرومبولی
شکل مخروط اینگونه آتشفشان ، بر اثر داشتن گدازههای به شکل مایع ، جامد ، ریز و درشت ، در هنگام فعالیت منظم بوده و ارتفاع زیاد و شیب تند دارد و فقط ممکن است انحنای بعضی از قسمتهای مخروط کمی بیشتر باشد. آتشفشان گونه استرومبولی دارای گدازهای نسبتا غلیظ بوده انفجار آن کمی شدید است و قطعات مختلف را به بیرون پرتاب میکند. اینگونه آتشفشان در هنگام فعالیت بدون خاکستر است و برعکس دارای مقدار بسیار زیادی از بمبها و قطعات آذرین میباشد. آتشفشان خاموش دماوند نمونهای حد واسط از آتشفشان نوع استرومبولی و ولکانو است.
آتشفشان گونه ولکانو
فوران آتشفشنهای گونه ولکانو ، از خاکستر ، بمب و
لاپیلی و قطعات درشت تشکیل شده است. در اینگونه ، گدازه دارای غلظت زیاد بوده ، به همین جهت کمتر خارج میشود و دهانه را مسدود میکند و در نتیجه فشار مواد گداخته و گازهای زیرین مواد مسدود کننده منفجر شده به خارج پرتاب میشوند. نمونه این آتشفشانها ، آتشفشان ولکانو در جزایر لیپاری است.
آتشفشان گونه وزوو
اینگونه آتشفشان ، نوع متوسط گونههای استرومبولی و ولکانو است. در هنگام فوران متناوبا
گازهای آتشفشانی و مواد گداخته به خارج میفرستد. غلظت گدازه آن به شرایط حرارتی بستگی دارد، از این نظر شکل مخروط آن در هر فعالیت فرق میکند. نمونه این آتشفشان ، آتشفشان وزوو در ایتالیاست.
آتشفشان گونه پله
در اینگونه آتشفشان که نمونه جالب آن
آتشفشان پله در جزایره مارتینیک است، گدازه خیلی غلیظ بوده و موجب انسداد دهانه آتشفشان میشود. فشار مواد زیرین باعث رانده شدن مواد مسدود کننده به بالا شده ، تشکیل سوزن پله مانند را میدهد.
مباحث مرتبط با عنوان