انسان موجودی متشکل از دو جنبه جسمانی و روحانی می‌باشد بعد جسمانی او، اعضا و جوارح او هستند و بعد روحانی و ملکوتی او، همان روح، عقل و نفس او می‌باشد. همانطور که اعضا و جوارح انسان مبتلا به امراض مختلف می‌گردد، ممکن است روح و نفس انسان نیز دچار بیماریها و امراض مختلف گردد. از جمله امراض مختلف نفس، مرض خشم و غضب است که روح و نفش آدمی را بیمار و آلوده می‌کند.

غضب چیست؟

غضب، شعبه‌ای از دیوانگی است که در آن حالت، عقل آدمی از کار افتاده، کنترل انسان از دستش می‌رود در چنین خالتی است که فرد از خود غافل می‌گردد و چه فرصتی طلایی‌تر از این زمان، برای شیطان خواهد بود، او که هر لحظه به دنبال آدمی است تا او را غافل کرده، به فحشا و منکرات بکشاند.

ثمره غضب

چه خشمهایی که باعث قتل، کشتار و انتقام و دشمنی شده و پیشمانی به بار آوردند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:« خشم ایمان را چنان فاسد می‌کند که سرکه عسل را فاسد می‌کند." و بنابه فرمایش امام صادق علیه السلام خشم کلید هر بدئی است. چون ممکن است فرد عضبناک شود و شیطان بر او مسلط شده و دشنام افشاء اسرار افراد، استهزاء و ... از وی سربزند و منجر به کینه و عداوت گردد.

معالجه غضب

آدمی باید در نفس خویش به جستجو پردازد و اگر نشانی از مرض خشم در وجودش یافت، آن را با داروهایی که در آیات، روایات و کتب اخلاقی تجویز شده‌اند، مداوا کند؛ چون مداوای بیماریهای روحی امری ضروری و بسیار جدی است. و کوتاهی در آن باعث سوء عاقبت می‌شود.برای معالجه غضب راههایی توصیه کرده‌اند و داروهایی برای درمان این بیماری تجویز نمودند که برخی از آنها بقرار زیر است:

• اینکه فرد در اخبار و آثاری که در مذمت غضب رسیده، توجه و تامل نماید. بطور نمونه یکی از این اخبار و روایات چنین است که امام باقر علیه السلام فرمودند:

« انسان گاهی غضب می‌کند و به هیچ چیز راضی نمی‌شود تا خود را مستحق آتش و عذاب کند».

• فرد متذکر اخبار و احادیثی باشد که در مدح و ثواب کنترل غضب ذکر شده است. چنانکه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:« کسی که خشم خود را از مردم باز دارد، خدا عذاب روز قیامت را از او باز می‌دارد." و نیز پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در مدح کسانی که بر خشم خود چیره می‌شوند، را قهرمانترین افراد معرفی می‌فرمایند.

اگر فرد در روایاتی که در مورد فرو بردن خشم و برکات و اثرات آن رسیده، تدبر و تعقل کند، خشمش را کنترل می‌کند و کم کم مزین به صفت حلم می‌شود. چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند: « بردباری برای یاری (مرد بردبار) کافی است و فرمود: اگر بردبار نیستی، خود را به بردباری وادار».

• فرد باید در وقت غضب، متذکر شود که صورت او چقدر قبیح و اعضایش مضطرب و کردارش غیر طبیعی و گفتارش غیر معقول می‌شود. پس برای معالجه غضب باید از شر شیطان به خدا پناه برد و بگوید: "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و اگر ایستاده باشد، بنشیند و اگر نشسته باشد، بخوابد و وضو گرفتن و غسل کردن با آب سرد، برای تسکین و التیام آتش غضب مفیدند.

خلاصه اینکه برای معالجه نفس از خشم و غضب، فرد باید حلم پیشه کند تا به اطمینان و آرامش نفس برسد و قوه غضب خود را مهار کند. همچنین باید "کظم غیظ نماید. یعنی خشم خود را فرو نشاند. گرچه کظم غیظ و نگه داشتن خود، در حال غضب، حلم نیست. اما ضدیت با غضب دارد و نمی‌گذارد آثار غضب ظهور کند و اگر کسی بر آن مداومت کند، کم کم حلم حاصل می‌گردد و در اثر استمرار فروبردن خشم، حلم در انسان ملکه می‌شود.

حرف آخر

ریشه کن کردن اصل غضب از وجود انسان کاری غیر ممکن است و اصلا قرار نیست که غضب در وجود آدمی بکلی ریشه کن گردد. خدای تعالی در سوره آل عمران آیه 13، کظم غیظ کنندگان را مدح می‌فرماید. ضمنا اگر نداشتن غضب پسندیده بود، خدا به جای "الکاظمین الغیظ" (آل عمران/ 134) بایستی می‌فرمود:
"والفاقدین الغیظ" یعنی آنهایی که هیچ غضبی ندارد. منتها داشتن قوه غضب‌، در حد اعتدال لازم است. چون در صورت نداشتن قوه غضب، آدمی بصورت فردی بی‌احساس و بی غیرت درمی‌آمد. اما غضبهای افراطی باید کنترل شود تا فساد و ناراحتی به بار نیاید.

برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به

• ارزشهای اخلاق، نسبی یا مطلق
• بیماریهای روحی
• بقای روح
• رزائل اخلاقی
• کظم غیظ
• مکاتب اخلاقی

منابع

منابع

1. شیخ حرعاملی، جهاد با نفس.
2. سید عبادالله شبر، اخلاق شبر.
3. پیام پیامبر، تدوین و ترجمه: بهاء الدین خرمشاهی و مسعود انصاری.
4. کلینی رازی، اصول کافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی.
5. ملا احمد نراقی، معراج السعاده.

نویسنده: فاطمه شاه محمدی