مخروط افکنه عبارت است از رسوبات مخروطی یا قیفی شکل که در حواشی کوهستانها تشکیل می شوند و هر قدر از کوهستان به طرف دشت برویم از ضخامت آن کاسته شده و بر وسعت آن افزوده می شود. بطور متوسط شیب مخروط افکنه در حدود 5 درجه است ولی ممکن تا بیش از 25 درجه تغییر کند . از نظر اندازه، مخروط افکنه ممکن است شعاعی کمتر از چند صد متر تا بیش از 150کیلومتر داشته باشد. |
رسوبات مخروط افکنه به علت این که در یک محیط اکسیداسیونی تشکیل می شوند غالبا" دارای رنگ قرمز می باشند. شکل این رسوبات به وضعیت تکتونیکی وآب وهوائی منطقه بستگی دارد. اگرچه بیشتر رسوبات مخروط افکنه ها در مناطقی تشکیل می گردد که دارای آب و هوای خشک ونیمه خشک با پوشش گیاهی کم و بارندگی خیلی کم وتخریب سریع است، ولی این رسوبات مربوط به آب و هوای خاصی نمی باشد و در مناطق مختلف تشکیل می گردد.
از نظر اقتصادی شناسایی رسوبات مخروط افکنه ای از اهمیت خاصی برخورداراست. برای مثال رسوبات مخروط افکنه ای مرکز تجمع آبهای زیرزمینی می باشد و نیزبیشتر مخازن آبهای زیرزمینی درون حوضه رسوبی از آبهای وارده به رسوبات مخروط افکنه ای تغذیه می شود.
همچنین بیشتر طلای موجود در دنیا از رسوبات مخروط افکنه قدیمه در آفریقای جنوبی استخراج می گردد که به فرم پلاسر برجای مانده اند. ضمنا" مقدار زیادی اورانیوم پلاسرازرسوبات مخروط افکنه ای قدیمی در حوضه های رسوبی آفریقای جنوبی استخراج می گردد.
رسوبات مخروط افکنه
رسوبات مخروط افکنه تحت تاثیر دو فرآیند کلی جریانهای رودخانه ای و جریانهای خرده دار رسوب می کنند. گروه اول آنهایی هستند که رسوبات توسط رودخانه حمل شده و شامل سیلابی صفحه ای رسوبات رودخانه ای و رسوبات غربال شده می باشند. گروه دوم آنهایی هستند که رسوبات توسط جریان های خرده دارحرکت کرده و برجای گذاشته شده اند.
رسوبات سیلابی صفحه ای
این رسوبات به فرم صفحه ای، درمناطقی که رودخانه هم سطح زمین می شود، تشکیل می گردد. این رسوبات در منطقه وسیعی به علت پهن شدن جریان آب که با کاهش سرعت وعمق کانال همراه است، تشکیل می گردد. این رسوبات بیشتر از گراول و ماسه تشکیل شده اند ممکن است دارای مقادیری
سیلت نیز باشند، ولی مقدار رس درآنها بسیارناچیزاست. جورشدگی در این رسوبات خوب است و طبقه بندی دراین رسوبات به فرم توده ای ، مورب و لامینه است.
رسوبات رودخانه ای
این رسوبات شامل رسوبات پر کننده کانال، رسوبات حواشی کانال و نواحی بین کانالی می باشد. این رسوبات دانه درشت بوده و دارای جورشدگی بدی می باشند. از نظر شکل هندسی، این رسوبات به فرم کشیده و باریک هستند و کنتاکت قسمت تحتانی این رسوبات به صورت مقعر به طرف بالا بوده و سطح آن تخریبی است
رسوبات غربال شده
این رسوبات بیشتر در مناطقی تشکیل می گردند که سنگ منشا ترکیب یکنواختی داشته و از سنگهای سخت مانند کوارتزیت و ... تشکیل شده باشد. ذرات تشکیل دهنده این رسوبات بیشتر در اندازه گراول بوده و هنگامی تشکیل می شوند که ذرات ریزتر، مانند ماسه، سیلت ورس، درمنشا کمتر باشد. جورشدگی این رسوبات خیلی خوب، اما ذرات زاویه دار هستند. این رسوبات غالبا" در قسمت وسط مخروط افکنه ها تشکیل می گردند.
رسوبات جریانی خرده دار
این رسوبات به علت دارا بودن رس فراوان دارای ویسکوزیته بیشتری از رسوبات رودخانه ای است. رسوبات جریانی خرده دار هنگامی تشکیل می گردد که در منشا مقدار زیادی رس تولید شود. این رسوبات به شکل زبانه ای و مخروطی از کوهستان به طرف پایین حرکت می کنند ودارای جورشدگی بدی می باشند. عواملی که باعث حرکت این رسوبات می شوند شامل: باران زیاد در مدت کوتاه، شیب زیاد با پوشش گیاهی کم، تخریب زیاد.
رسوبات جریانی خرده دار بیشتر در مناطق نیمه خشک، بویژه مناطقی که دارای سنگهای ولکانیکی هستند، تشکیل می گردند. جریانهای گلی نوعی جریان خرده دار است که بیشترازرسوبات دانه ریز و ذرات در اندازه ماسه تشکیل شده است. در سطح رسوباتی که توسط جریانهای گلی گذاشته شده اند،
ترکهای گلی به مقدار زیادی مشاهده می گردد.
شکل هندسی رسوبات مخروط افکنه
- رسوبات مخروط افکنه ممکن است به فرم تیغه ای شکل بوده و بیشترین ضخامت آن در حاشیه کوهستان باشد وهرقدر دورتر شویم از ضخامت آن کاسته شود. این نوع رسوبات نشان دهنده بالا آمدگی منطقه، براثر فعالیتهای کوهزایی، قبل از تشکیل مخروط است.
- رسوبات مخروط افکنه ممکن است به فرم عدسی شکل باشد که دراین حالت رسوبات در حاشیه کوهستان و درقسمت انتهایی نازک بوده و در وسط ضخیم تراست. این نوع شکل هندسی نمایش دهنده این است که کوهستان در هنگام تشکیل مخروط بطور ممتد بالا آمده است.
- ممکن است رسوبات مخروط افکنه به شکل تیغه ای باشد، ولی برعکس حالت اول، ضخامت کم آن در طرف کوهستان و ضخامت زیادترآن دورتر و در انتهای مخروط می باشد. این حالت موید آن است که مدت زمان طولانی عمل تخریب در قسمت نزدیک به منشا مخروط و انتشار دوباره رسوبات به طرف پایین وجود داشته است.
اختلاف بین کنگلومرای مخروط افکنه و سایر رسوبات
- کنگلومرای مخروط افکنه غالبا" دارای رنگ قرمز است ولی در محیط های دریایی این رسوبات دارای رنگ خاکستری، سبزو یا آبی می باشد.
- در کنگلومرای های مخروط افکنه فسیل دریایی دیده نمی شود.
- در دریایی بین ذرات دانه درشت را ذرات ماسه با گردشدگی خوب پر می کند ولی در مخروط افکنه به توسط ماتریکس رسی پر می شود.
- در دریایی ذرات دارای جورشدگی و گردشدگی بهتری نسبت به مخروط افکنه هستند.
- لایه یا زون هایی از خاکهای قدیمی در مخروط افکنه وجود دارد که در رسوبات دریایی دیده نمی شود.
- وجود رسوبات جریانی خرده دار، که بطور متناوب درون کنگلومرای مخروط افکنه دیده می شود در کنگلومرای دریایی مشاهده نمی گردد.