مقدمه
دلتاها محیط‌های پیچیده‌ای هستند که خصوصیات آنها توسط نوع سیستم
رودخانه تامین کننده رسوب ، فرایندهای ساحلی و
آب و هوا تعیین می‌گردند. دلتاها می‌توانند به چندین قسمت تقسیم گردند. دشت دلتایی یا بالای دلتا ، به ناحیه‌ای که در پشت خط ساحلی قرار دارد، اطلاق میشود و بخش بالاتر دشت دلتا که تحت نفوذ فرایندهای رودخانه‌ای قرار دارد از بخش پایین‌تر دلتا که تا حدودی تحت تاثیر فرایندهای دریایی و عمدتا
طغیانهای جزر و مدی است قابل تشخیص می‌باشد. ماسه‌ها و ماسه سنگهای کانالهای دلتایی و سدهای دهانه‌ای بطور تیپیک دارای جورشدگی متوسط تا خوب با
دانه بندی گرد شده هستند.
این رسوبات دارای
تخلخل و نفوذپذیری اولیه بالایی می‌باشند. گل‌های بخش انتهایی دلتا و گل‌های دشت دلتایی و زغال‌ها می‌توانند سدهای نفوذناپذیری را تشکیل دهند. بطور کلی ماسه سنگهای دلتایی از سنگهای قسمت زیر پوسته سرچشمه گرفته اند. بنابر این بسیاری از آنها کوارتزی و لیت آرنیتی هستند. انواع زیادی
دلتا شناخته شده است و از نظر شکل هندسی توده‌های ماسه‌ای با یکدیگر اختلاف زیادی دارند. دلتاهای عصر حاضر را می‌توان با استناد به قدرت رودخانه ، امواج جزر و مد به سه رده تقسیم نمود.
دلتاهای تحت نفوذ رودخانه
دلتاهای عصر حاضر و قدیم می‌سی‌سی‌پی مثال بارزی از یک دلتای تحت نفوذ
رودخانه است. دو نوع اصلی از این دلتاها عبارتند از:
دلتاهای کشیده
دلتاهای کشیده تعداد کمی رودخانه شاخه شاخه دارند یک کانال اصلی رسوب را به بخش جلویی دلتا ، که سپس به چندین کانال کوچکتر تقسیم میشود، حمل می‌کند. رسوبات خلیج به خوبی در مجاورت کانال اصلی گسترش دارند و غالبا شکستگی به داخل خلیج ایجاد می‌شودر تا دلتاهای کوچک پر کننده خلیج را تشکیل دهد که از یک واحد نازک دانه‌ها به طرف بالا درشت شونده درست شده است.
بیشتر
رسوبات در سدهای دهانه‌ای و سدهای دورتر رسوب می‌کنند و در نتیجه پیشروی به طرف
دریا یک توده ماسه‌ای کشیده تشکیل میشود. اینها چندین کیلومتر یا بیشتر طول داشته و نسبتا ضخیم می‌باشند. کانال با رسوبات پر کننده درشت و به طرف بالا ریز شونده این رسوبات را قطع می‌کند. دلتاهای کشیده تمایل دارند در جایی که دبی رودخانه در طی سال ثابت بوده و یا رسوب معلق زیاد است تشکیل شوند. همچنین تمایل دارند در جایی که دلتا به داخل آبهای نسبتا عمیق در حال پیشروی است تشکیل شوند.
دلتاهای پهن
دلتاهای پهن دارای تعدادی رودخانه شاخه شاخه است که برخی از آنها در گذشته غیر فعال بوده‌اند. خلیج‌های بین رود خانه شاخه شاخه در این دلتاها وجود نداشته یا کوچک است و باتلاقها و مرداب‌های زیاد و نیز تعدادی
دریاچه در بین کانالها وجود دارد. ماسه در دهانه رودخانه‌های شاخه شاخه کوچک ، ولیکن متعدد در اطراف بخش جلویی دلتا رسوب می‌کند، تا یک ورقه ماسه‌ای نازک ، ممتد را تشکیل دهند که به طرف دورتر از ساحل به سدهای دورتر سلیتی و بخش گلی انتهایی دلتا تبدیل میشود.
پیشروی دلتایی پهن نسبتا آهسته است. پس از یک دوره رشد دلتای پهن رودخانه اصلی این پهنه دلتایی را ترک کرده و یک دلتای جدیدی در نزدیکی آن تشکیل می‌گردد. در دلتاهای تحت نفوذ رودخانه ، جهت جریان قدیم عمدتا به طرف دورتر از
ساحل و به بهترین نحو با اندازه‌گیری طبقه بندی مورب مسطح و تراف در ماسه‌های کانالی و سدهای دهانه‌ای دلتا بدست آید.
دلتاهای تحت نفوذ امواج
عمل امواج قوی در بخش جلویی دلتا ماسه‌های سد دهانه‌ای را دوباره به حرکت در آورده تا سدهای ساحلی و رشته‌های ساحلی را بوجود آورند. یک توده ماسه‌ای به موازات بخش جلویی دلتا تشکیل می‌گردد. هر چند به توسط رسوبات رودخانه شاخه شاخه قطع میشود.
همچنان یک توالی با افزایش اندازه دانه‌ها به طرف بالا از طریق پیشروی دلتاهای تحت نفوذ امواج تشکیل میشود و لیکن ماسه‌های قسمت بالاتر توالی بایستی طبقه بندی‌های مورب با زاویه کم و طبقه بندی مسطح را ، که از تپه‌های در منطقه حاشیه ساحلی تشکیل شده‌اند را نشان دهند. جهت جریانهای قدیمی بایستی بایمرال باشد و حتی اگر ماسه به مقدار زیادی به موازات ساحل جابجا شود، جهت جریان پلی مرال و پراکنده خواهد بود.
دلتاهای تحت نفوذ جزر و مد
این دلتاها در جایی که دامنه جزر و مد زیاد بوده و جریانهای رفت و برگشتی جزر و مدی مکانیسم اصلی پراکندگی رسوب در بخش جلویی دلتا باشد یافت میشود. رشته‌های خطی و انگشتی به موازات جهت جریانهای قدیم جزر و مدی تشکیل می‌شوند، که ممکن است عمود یا موازی با بخش جلویی دلتا باشند. دشت دلتایی پایین‌تر دارای پهنه‌های جزر و مدی گسترده‌ای هستند که در آنجا گل رسوب می‌کند.
توالی تشکیل شده توسط جزر و مد بایستی یک توده ضخیم با افزایش دانه‌ها به طرف بالا باشد که توسط کانالهای اصلی پر شده در ماسه همراه با طبقه‌بندی جزر و مدی قطع شده‌اند و توسط رخساره‌های دشت دلتایی که ممکن است شامل رخساره‌های پهنه گلی
جزر و مد باشد، پوشیده شوند.
دلتاهای قدیمی
توالی دلتاهای قدیمی در
ادوار گذشته زمین شناسی به صورت پراکنده است، با وجود این بیشتر آنهایی که توصیف شده‌اند از سیستم‌های دلتایی تحت نفوذ رودخانه بوده‌اند. این رسوبات به توسط توالی‌های اصلی به طرف بالا درشت شونده ، که
رسوبات دریایی به طرف بالا بطور فزاینده‌ای به
گل سنگها و ماسه سنگهای غیر دریایی تبدیل میشود، مشخص می‌گردند.
گل سنگها و ماسه سنگها توسط یک یا چندین کانال قطع شده و ماسه‌های پرکننده آنها توسط لایه‌های زیر زغالی و زغالی پوشیده می‌شوند. سیکل‌های کوچک مقیاس به طرف بالا درشت شونده توسط پر شدن خلیج‌ها و دریاچه‌ها تشکیل می‌گردد که ممکن است تمام توده دلتایی را محصور کند.
ماسه سنگهای دلتایی در برخی از حوضه‌ها ،
مخازن نفتی مهمی را تشکیل داده‌اند.
دلتاهای مخروطی
دلتاهای مخروطی که تحت عنوان دلتاهای دانه درشت نیز خوانده می‌شوند، رسوبات مخروطی شکلی هستند که مستقیما از ناحیه منشا به داخل
دریا یا
دریاچه ریخته شده‌اند. دلتاهای مخروطی اغلب در نزدیکی مناطق گسلی فعال جایی که کوهها بالا آمده‌اند و خرده‌های فرسایشی یافته از طریق دره‌های عمیق مستقیما به دریا و دریاچه وارد میشود، تشکیل می‌شوند. چنانچه حوضه دریایی به اندازه کافی عمیق باشد، دلتای مخروطی ممکن است به طر ف پایین به مخروطهای زیر دریایی برسد.
دلتاهای مخروطی اغلب از گرلول و ماسه تشکیل شده که توسط جریانهای خرده‌دار ، لغزش‌های گرلولی ،
سیلابهای رودخانه‌ای و سیلابهای ورقه‌ای به طرف مخروط حمل شده‌اند. زمانی که رسوب در دلتای مخروطی است، می‌تواند به توسط امواج و جریانهای جزر و مدی دوباره حرکت کرده یا توسط جریانهای خرده دار و لغزشی در آبهای عمیق‌تر مجددا
رسوبگذاری نماید. از نظر ساختمان داخلی ، دلتاهای مخروطی اغلب از طبقات ماسه‌ای درشت و گرلول با شیب زیاد تشکیل شده‌اند که به طرف پایین به رسوبات ریزتر با شیب ملایم تا سرهای تحتانی افقی تبدیل میشود.
مباحث مرتبط با عنوان
