دید کلی
سه گروه اصلی گل سنگ در ادوار گذشته زمین شناسی عبارتند از آنهایی که درجا و از طریق فرآیندهای همزمان با
هوازدگی و تشکیل خاک بر روی سنگهای موجود از قبل و رسوبات تشکیل شدهاند، دوم آنهایی که از طریق فرآیندهای رسوبی
فرسایش ، حمل و نقل و
رسوبگذاری معمولی تشکیل شدهاند، سوم آنهایی که از طریق هوازدگی درجا و یا
دگرسانی نهایی رسوبات ولکانی کلاستیک بوجود آمدهاند.
گل سنگهای باقیمانده و خاکها
خاکها و پوششهای هوازدهای که بر روی سنگ بستر گسترش مییابند در واقع در
ادوار زمین شناسی معمولا حفظ نمیشود. این خاکها میبایست در سطح ناپیوستگیها حفظ شوند ولیکن در اکثر موارد قبل از رسوبگذاری لایه فوقانی فرسایش مییابند.
- کالکوت یا کالیچی : کالکرتها از نزولهای پراکنده تا بسیار فشرده CaCO3 در تغییر است و تیپیک نواحی با آب و هوای نیمه خشک میباشد که میزان تبخیر بیش از بارندگی است.
- خاک زیررگهای : خاکهای رسی به عنوان خاک زیررگهای یا رس زیر زغالی شناخته شدهاند که در زیررگههای زغالی یافت میشوند. این خاکها تحت شرایط آب و هوای گرم و مرطوب تشکیل شدهاند و بطور تیپیک تودهای و با ریشه گیاهان و ندولهای سیدریتی هستند.
گل سنگهای تخریبی
اکثر کانیهای رسی و
کوارتزهای در اندازه سیلیت در گل سنگ از افزایش همزمان تودههای خشکی سرچشمه گرفتهاند. این ذرات تخریبی آواری عمدتا بصورت معلّق توسط آب حمل شدهاند و رسوبگذاری در محیطهای کم انرژی و آرام صورت گرفته است.
گل سنگهای دریایی
در محیطهای دریایی ، گلسنگها در پنج محل رسوب میکنند.
- سواحل گلی : خطوط ساحلی گلی بیشتر نزدیک سیستمهای رودخانه اصلی قرار دارند که مقادیر زیادی رسوب معلق را با خود به دریا میآودند. پهنههای گلی جزر و مدی ، باتلاقهای نمکی و مردابهای درخت کرونا از محیطهای تیپیک خطوط ساحلی گلی هستند.
- کمربند گلی نزدیک ساحل : کمربند گلی نزدیک ساحل در آبهای با عمق 5 تا 20 متر ، دورتر از کمربند ماسهای جلو ساحل و حاشیه ساحلی در بسیاری از خطوط ساحلی یافت میشود. گل به فرم معلّق در زیر موجسار آرام رسوب میکند.
- کمربندهای گل میانی و خارجی فلات : تمرکز مقدار کم گلهای معلق در بسیاری از بخشهای میانی تا خارجی فلاتهای همراه با طوفانهای متناوب بدین معنی است که این رسوبات درشت بوسیله گل پوشیده شدهاند.
- پهنههای گلی فلات قاره : گل سنگهای تپییک فلات قاره دریای باز ، که عمدتا در زیر موجسارها رسوب کردهاند، دارای رنگهای متنوع خاکستری بوده و در برخی مواقع غنی از فسیل میباشند. لایههای نازک ماسه سنگی و سنگ آهکی با قاعده مشخص در گل سنگها ممکن است نشان دهند و رسوبات طوفانی باشد.
گل سنگهای غیر دریایی
گل سنگهای دشت سیلابی رودخانه به بهترین وجهی به خاطر همراه بودن با ماسه سنگهای کانال رودخانهای تشخیص داده میشوند. در بیشتر موارد ، گل سنگها رسوبات خارج کانال هستند و بخش فوقانی توالیهای ریز شونده به طرف بالا را تشکیل میدهند که در اثر مهاجرت جانبی کانال رودخانهای یا توسط کانالهای قطع شده بوجود آمدهاند. سلیتها و رسهای دشت سیلابی که در شرایط آب و هوایی نیمه خشک رسوب کردهاند، بطور یکنواخت دارای رنگ قرمز بوده و حاوی ندولهای آهکی زیاد ، با منشا خاکزایی میباشند.
گلسنگهای غنی از موارد آلی
یک گروه سیار مهّم از گل سنگها آنهایی هستند که غنی از
مواد آلی میباشند و شامل
شیلهای سیاه و گل سنگهای کربندار و
بیتومن داری هستند که بطور تیپیک 3 تا 10 درصد کربن آلی دارند. با افزایش مقدار مواد آلی ، گل سنگهای غنی از مواد آلی به شیلهای نفتی تبدیل میشوند که در اثر حرارت ، مقدار قابل ملاحضهای
نفت تولید میکنند.
لُس
یک رسوب آواری به رنگ زرد یا نخودی است که عمدتا از دانههای
کوارتز در اندازه سلیت ، و معمولا در محدوده 20 تا 50 میکرون تشکیل شده است یکی از اشکال ویژه آنها ، وضعیت جورشدگی خوب سلیت است که دانهها اکثرا به شکل زاویهدار هستند. لسها معمولاً
چینه بندی نداشته و سخت نشدهاند ولیکن ممکن است حاوی صدف
نرم تنان خشکی و کنکرسیونهایی که در اطراف ریشهها تشکیل شدهاند، باشند.
گل سنگهای با منشا ولکانی کلاستیک
گل سنگهایی که از
دگرسانی مواد ولکانی کلاستیک تولید میشوند، اگر
مونتموریونیت کانی رسی اصلی آن باشد ، تحت عنوان
نبتونیتها و اگر
کائولینیت بیشتر باشد تحت عنوان
تونستینها شناخته میشوند.
زئولیتها نیز معمولا وجود دارند.
رسوبات ولکانی کلاستیک ممکن است در خشکی و یا در زیر آب تشکیل شوند ولیکن به علت حالت نیمه پایدار شیشههای آتشفشانی ، تبلور مجدد شیشهها بلافاصله انجام شده و کانیهای رسی و زئولیتها تشکیل میگردند. تشخیص این گل سنگها بر اساس وجود اشکال دروغین شیشهای ، بلورهای شکلدار و
ژئوشیمی انجام میگردد.
مباحث مرتبط با عنوان
