| غده‌ها معمولا به صورت اندام‌های حجیم زیرزمینی بوده ، بر اثر اندوختن مواد غذایی و تورم بخشی از ساقه ، ریشه ، یا محور زیرلپه‌ای گاه همراه با تورم بخشی از ریشه بوجود آمده ، برحسب نوع اندامی که به غده تبدیل می‌شود نامگذاری می‌گردد. |
غدد ریشه‌ای
بهترین نمونه مورد مثال در غدد ریشه‌ای ، غده کوکب است.
مورفولوژی غده کوکب
به علت اینکه غده‌های کوکب از ریشه‌های نابجای این گیاه بوجود می‌آیند بنابراین غده‌ها به صورت دسته‌ای در بخش پایینی پایه هوایی گیاه در خاک قرار می‌گیرند. هر غده کوکب دارای بخش فوقانی متورم و بخش پایینی نازک و باریک است. مواد اندوخته‌ای غده کوکب از جنس اینولین است. این ماده در فصل تابستان در ریشه‌های فرعی کوکب متراکم شده ، سبب تورم و غده‌ای شدن آن می‌گردد.
در اواخر پاییز و اوایل زمستان که برگهای بخش فوقانی ساقه خشکیده ، از بین می‌روند، ساقه که در بن چسبیده به غده‌ها هستند باقی مانده ، در بهار آینده از همین قسمتهای ساقه ، جوانه‌های نابجا آغاز به رشد کرده با صدف مواد اندوخته‌ای غده ، ساقه و برگدار جدید و گیاه تازه دیگری را بوجود می‌آورند. وقتی ساقه‌های کوچک به خوبی رشد کردند و غده‌های مربوط به آنها اندوخته‌های خود را از دست داده ، توخالی و پلاسیده شدند، از بین می‌روند. از این پس ریشه‌های نابجای جدیدی در بن ساقه‌های تازه ظاهر شده ، در طول تابستان با اندوختن اینولین ، متورم و غده‌ای شده به نوبه خود در بهار دیگر رویش جوانه‌های تازه و تشکیل گیاه جدید را تضمین می‌کند.
ساختار تشریحی غده کوکب
مطالعه برش عرضی غده کوکب حاکی از آن است که منشا تورم و غده‌ای شدن ریشه در چوب ثانوی (گزیلم ثانوی) آن است که بخش عمده غده را تشکیل می‌دهد. در مطالعه میکروسکوپی این گزیلم ،
عناصر آوندی ناچیز و پراکنده بوده ، در عوض پارانشیم چوبی توسعه زیاد داشته در سلولهای آن اینولین به مقدار زیاد جمع و متراکم شده است. اگر برشی از قسمت پایین غده یعنی در جایی که ریشه متورم نیست تهیه کنیم تراکم آوندها را در آن به مراتب بیشتر از بخش غده‌ای و متورم غده خواهیم دید. در همه گیاهانی که ریشه غده‌ای دارند، مواد اندوخته فقط در بخش گزیلم ثانوی آنها مانند کوکب ذخیره نمی‌شود بلکه بخشهای دیگر نیز می‌تواند این وظیفه را به عهده گیرند. که در زیر به دو گیاه فیکاریا و ثعلب اشاره می‌کنیم.
فیکاریا از تیره آلاله
غده فیکاریا از
گیاهان تیره آلاله مانند غده کوکب ، بر اثر تورم بخش فوقانی ریشه بوجود آمده ، مواد اندوخته‌ای آن که
نشاسته (به جای اینولین) است در پارانشیم پوستی آن (به جای گزیلم ثانوی) جمع و متراکم می‌شود.
غدد انگشتی شکل ثعلب
از آنجا که هر غده انگشتی شکل ثعلب از پیوستگی و ترکیب چند ریشه غده‌ای بوجود می‌آید، آن را غده مرکب ریشه‌ای می‌گویند. در برش عرضی هر غده ثعلب مقطع چندین استوانه آوندی که در پارانشیمی از سلولهای درشت و سرشار از مواد لعابی که نوعی گلوسید به نام ثعلب است قرار دارند دیده می‌شود. محل تشکیل غده ریشه‌ای معمولا در بخش فوقانی ریشه و حدواسط ریشه و ساقچه ، یا ریشه و
ساقه گیاه است. گاهی غده‌ای شدن ریشه مانند نوعی فیلیپ اندولا در عمق خاک و در پایین ریشه است.
غدد ساقچه‌ای
در عده‌ای از
گیاهان ، غده بر اثر تورم ساقچه یا بر اثر تورم محور زیرلپه‌ای همراه با بخش فوقانی ریشه بوجود می‌آید. بهترین مثال این قبیل غده‌ها ،
غده ترب یا تربچه معمولی است.
تشکیل غده در تربچه
تشکیل غده در تربچه خیلی زود و معمولا همزمان با رویش دانه و بر اثر تورم محور زیرلپه‌ای آغاز شده و سپس تورم حاصل از محور هیپوکوتیل به بخش بالایی ریشه سرایت کرده و به این ترتیب علاوه بر محور هیپوکوتیل قسمتی از ریشه نیز غده‌ای می‌شود. با متورم شدن محور زیرلپه‌ای و ایجاد غده ، در تربچه اپیدرم محور مزبور بر اثر این تورم معمولا شکاف برداشته ، تدریجا از سطح غده به صورت حلقه‌ای از پوسته‌های نازک در بخش فوقانی تربچه یعنی در زیربرگهای آن جمع می‌شود.
در تربچه مانند همه غده‌های هیپوکوتیلی برگهای گیاه به علت عدم رشد محور روی لپه‌ای به صورت حلقه وار یا طوقه‌ای شکل در راس غده جمع می‌شوند. مواد اندوخته‌ای
تربچه مانند غده کوکب در پارانشیم چوب ثانوی آن که توسعه زیاد در غده پیدا می‌کند متراکم شده ، مواد اندوخته‌ای آن که بیشتر ساکارز است به حالت محلول در شیره واکوئلی سلولهای آن قرار می‌گیرد.
غدد هیپوکوتیلی در گیاهان مختلف
گیاهانی که دارای
غده هیپوکوتیلی هستند غالبا گیاهان شناخته شده‌ای هستند که عده‌ای از آنها مصرف خوراکی دارند. در زیر به اختصاصات سه نوع از این گیاهان اشاره می‌کنیم:
غده هویج
در هویج اهمیت بخش ریشه‌ای غده از بخش هیپوکوتیلی آن بیشتر است و مواد اندوخته‌ای که بخش اعظم آن
گلوکز است در سلولهای پارانشیم آبکش پسین ذخیره می‌شود.
تشکیل غده در واریته‌های مختلف چغندر
اهمیت محور زیرلپه‌ای در تشکیل غده چغندر در واریته‌های مختلف آن فرق می‌کند. غده‌ای شدن و تورم اندام در چغندر بر اثر فعالیت کامبیوم‌های غیرعادی که در سال دوم و در خارج از استوانه درسته‌های آوندی و کامبیوم عادی فعالیت می‌کنند حاصل می‌شود. مواد ذخیره‌ای
چغندر که بخش اعظم آن ساکارز است، در شیره واکوئلی سلولهای پارانشیم تشکیلات پسین که حاصل از کامبیوم غیرعادی است جمع می‌شود.
تشکیل غده در کرفس
در
کرفس که غده بلافاصله در زیر ساقه قرار دارد از محور روی لپه‌ای و تمامی محور زیرلپه‌ای تشکیل شده ، جای زخم‌های برگهای ریخته شده را در بالای غده کرفس می‌توان دید.
مباحث مرتبط با عنوان
