مقدمه
دنیایی که در آن زندگی میکنیم، پر از محرکات مختلف است و ما در هر لحظه با سیلی از محرکات گوناگون روبرو هستیم و روشن است که در یک لحظه همه این محرکها را ادراک نمیکنیم. اینکه چه محرکهایی ادراک میشوند و
ادراک چگونه صورت میگیرد و بطور کلی عواملی که ادراک فرد را تحت تاثیر قرار میدهند، کدامها هستند؟ سوالاتی هستند که نظر روان شناسان احساس و ادراک را به خود جلب کردهاند. برخی روانشناسان از خود پرسیدهاند که چگونه افراد مختلف از یک موضوع واحد ادراکات متفاوتی داشتهاند؟
توجه ، عاملی موثر بر ادراک
گرچه محرکهای گوناگون بسیاری به صورت همزمان بر ما تاثیر میگذارند، اما آنچه که ما در یک لحظه معین میتوانیم ادراک کنیم، بسیار محدود است. همین حالا که سرگرم مطالعه هستید، چند لحظه دست از کار بکشید، چشمهای خود را ببندید و به محرکهای متعددی که دور و بر شما وجود دارند، توجه کنید. برای مثال به سختی صندلیی که روی آن نشستهاید، به صداهایی که از بیرون شنیده میشود و به احساسات درونی خود مثل گرسنگی و ... توجه کنید.
ما دائما در معرض سیلی از محرکها قرار داریم که توجهی به آنها نمیکنیم. در واقع اگر مجبور بودیم به هر محرکی که در محیط ما وجود دارد، توجه کنیم، فشار سنگینی بر مغز ما تحمیل میشد. مغز ما به نحوی محرکهای مربوط را انتخاب میکند و محرکهای دیگر را نادیده میگیرد. به یاری مکانیزم توجه آن دسته از محرکها برای
پردازش انتخاب میشوند که مهمترین یا مناسبترین محرکها به نظر بیایند و برای
تمرکز انتخاب شوند.
- چه عواملی تعیین میکنند که کدامیک از محرکهایی که ما از محیط خود دریافت میکنیم، باید مورد توجه قرار گیرند؟
مهمترین عامل مربوط به ویژگیهای خود محرک است. یکی از ویژگیها شدت محرک است. محرکاتی که از شدت بیشتری برخودارند، توجه بیشتری را به خود جلب میکنند و در نتیجه ادراک آنها سریعتر و بهتر اتفاق میافتد. مثلا در محرکات صوتی شدت و بلندی صدا بر ادراک تاثیر زیادی خواهد داشت. برای روشنتر شدن مطلب داشن آموزی را تصور کنید که در کلاس درس در حال خیالبافی است و در نتیجه ادراک او از محیط کلاس و محرکات آن که از جمله صدای معلم در حال تدریس است، ضعیف یا بسیار پائین است. مسلم است در صورتی که معلم وی به درجهای شدت صدای خود را افزایش دهد، با جلب توجه دانش آموز ، ادراک او را محیطی که در آن قرار دارد، تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در میان محرکات بینائی ، نوری که شدت بیشتری دارد، سریعتر و بهتر ادراک میشود. همچنین در مورد ادراک محرکات مربوط به درد نیز این اتفاق خواهد افتاد. تحمل و ادراک درد شدید ناشی از یک سوختگی ناگهانی به احتمال قوی موجب خواهد شد تا سردرد خفیف خود را فراموش کنیم. از ویژگیهای دیگر محرک که ادراک را از طریق توجه تحت تاثیر قرار میدهد، متحرک بودن محرک است. اشیا یا موجودات در حال حرکت سریعتر ادراک میشوند. حرکت معلم در سر کلاس و در حین تدریس توجه و ادراک دانش آموز را معطوف به کلاس نگه خواهد داشت.
تاثیر بافت در ادراک
بافت و زمینهای که محرک در آن قرار دارد، تاثیر زیادی روی ادراک آن محرک دارد. معمولا در کتابها و مقالات زمانی که بخواهند اهمیت مطلبی را تاکید کنند، آن مطلب را به صورتی متفاوت از بقیه جملات و عبارات مینویسند:
به صورت پررنگتر ، درشتتر ، ریزتر و ... . در هر حال هدف از این عمل تحت تاثیر قرار دادن ادراک فرد خواننده است.
به عنوان یک مثال دیگر دانش آموزی را در نظر بگیرید که نمرات او حول و حوش 15 باشد. چنین داشن آموزی در میان دانش آموزان کلاسی که همگی نمرات بالای 19 کسب میکنند، دانش آموز ضعیفی ادراک خواهد شد. در حالی که همین دانش آموز در کلاسی که نمرات سایر داشن آموزان حول و حوش 11 باشد، دانش آموز خوبی شناخته خواهد شد و به عنوان یک مثال دیگر یک فرد سیاه پوست در میان جمعی از سفید پوستان یا یک سفید پوست در جمع سیاه پوستان سریعتر ادراک خواهد شد.
تاثیر تجربه بر ادراک
تجربههای گذشته افراد روی برداشت ادراکی آنها تاثیر میگذارد. شناختها و آشناییهای قبلی که ما درباره یک محرک داریم، چگونگی درک آن محرک را معین میکند. ما در برخورد با هر محرک تازه ویژگیهای آن را با ویژگیهای مرتبط با آن که در تجارب قبلی داریم، مقایسه میکنیم و به ادراک خاصی نائل میشویم. از این رو است که گاه دیده میشود افراد مختلف از یک موضوع واحد ادراکات متفاوتی دارند. جلسه امتحانی را در نظر بگیرید که دانش آموزان مختلفی با تجارت مختلف از امتحان ، در آن شرکت دارند. مسلما این جلسه برای دانش آموزی که تجارب منفی از جلسات امتحانی دارد، به صورت
اضطرابآوری ادراک خواهد شد. در حالی که شاید برای سایرین در حد معمول یک امتحان اضطرابآور باشد و قابل تحمل.
نظریه ترکیب از راه تحلیل درباره عوامل موثر بر ادراک
نظریهای که در آن ادراک فرآیندی فعال و همراه با فرضیه آزمایی و متاثر از بافت محرک و تجربههای گذشته شناخته میشود، به
نظریه ترکیب از راه تحلیل معروف است. طبق این نظریه ، فرد ادراک کننده ویژگیهای شی و بافت آن و تجربههای گذشته را بکار میگیرد تا درباره آنچه میبیند، به بهترین حدس ممکن برسد.
مباحث مرتبط با عنوان
