سکوت امام علی علیه السلام در دوران برکناری از مقام خلافت ظاهری که 25 سال به طول انجامید، به معنای کناره گیری از هر نوع مداخله در امور رهبری و اداره جامعه اسلامی نبود. هر چند خلافت و مدیریت سیاسی جامعه و عزل و نصب‌ها و اختیار بیت المال اسلامی در دست خلفا بود، ولی مرجع فکری و تنها معلم امت اسلامی همچنان امام علی بن ابیطالب بود.
از خدمات چشمگیر او در این دوران، رهبری دستگاه قضایی اسلام بود. خلفا هر گاه در قضاوت با مشکل روبه رو می‌شدند، مسأله را به امام علی ارجاع می‌دادند و از او راه حل می‌خواستند. گاه نیز خود امام علیه السلام _ بی آن که کسی به وی مراجعه کند _ خلفا را در حین قضاوت، راهنمایی می‌کرد و با قضاوت‌های شگفت‌انگیز خود مردم و حتی اصحاب پیامبر را به حیرت می‌انداخت.

او پرورش یافته پیامبر بود و برای رشد نهال اسلام رنج های فراوان کشیده بود؛ از این رو روا نمی‌دید در برابر مشکلات فراوان جامعه اسلامی سکوت کند و شاهد خشکیدن این نهال باشد.
از اهداف اساسی او پایداری اسلام و گسترش آن در جهان، آشنا ساختن امت اسلامی به معارف و اصول و فروع دین و حفظ شوکت اسلامی نزد دانشمندان یهودی و مسیحی که دسته دسته برای تحقیق درباره آیین نوظهور اسلام به مدینه می‌آمدند، بود. بر این اساس تا آن جا که راه برایش گشوده بود و خلفا مزاحمتی ایجاد نمی‌کردند، خود پیش قدم می‌شد و یا اگر خلفا دست نیاز به سوی او دراز می کردند، استقبال می کرد. مشاوره های فراوان سیاسی، نظامی و علمی امام علی علیه السلام در مقاطع حکومت خلفای پیش از خود، اثباتی برای همین مدعاست.

منابع:

• مناقب ابن شهر آشوب، بحارالانوار، ج 40، الغدیر، ج 1