واکنش تسهیم نامتناسب چیست؟
معادله واکنش زیر را در محلول قلیایی در نظر بگیرید:
در این واکنش یک ماده،
، هم اکسید و هم کاهیده میشود. چنین واکنشی تسهیم نامتناسب یا خود اکسایش-کاهش نامیده میشود:
1.
2.
3.
4.
5.
وقتی از روش یون- الکترون برای واکنش تسهیم نامتناسب، استفاده میشود، ضرایب معادله بدست آمده، معمولاً به یک عدد مشترک بخشپذیر است، زیرا یک واکنش دهنده در هر دو معادله جزئی به کار میرود. تمام ضرایب معادله بالا به 2 بخشپذیر است و باید آنها را تا آنجا که ممکن است کوچک کرد:
اکسیدکنندههای مهم کدامند؟
اکسیدکنندهها موادی هستند که توانایی جذب الکترون از احیاکنندهها در واکنشهای اکسایش- کاهش را دارند. هر اندازه توانایی قبول الکترون بیشتر باشد، ماده شیمیایی مورد نظر اکسیدکننده قویتری است. اکسیدکنندههای مشهور و نیم واکنشهای مربوط به آنها به شرح زیر است (بایستی توجه داشته باشیم که هر یک از نیم واکنشهای ذکر شده همراه با یک نیم واکنش کاهش مناسب انجام میشود و مجموع آن دو یک واکنش اکسایش-کاهش کامل را میدهد. همانطور که قبلاً هم اشاره شد، هر نیم واکنش اکسایش با یک نیم واکنش کاهش مناسب به طور همزمان صورت میپذیرد):
1. پرمنگنات پتاسیم (در محیط اسیدی):
2. پرمنگنات پتاسیم (در محیط قلیایی):
3. دیکرومات پتاسیم (در محیط اسیدی):
4. یُد:
5. کلرید آهن
:
6. پروکسید ئیدروژن (در محیط اسیدی):
7. یدات پتاسیم (در محیط اسیدی):
8. کلر:
9. برم:
10. اسید نیتریک- اسید نیتریک در برابر احیاکنندههای مناسب ممکن است به یکی از صورتهای زیر کاهش یابد:
احیاکنندههای مهم کدامند؟
احیاکنندهها موادی هستند که ضمن شرکت در واکنشهای اکسایش-کاهش به اکسیدکنندهها الکترون میدهند. یک احیاکننده قویتر آن است که تمایلش به از دست دادن الکترون شدیدتر باشد. احیاکنندههای مشهور و نیم واکنشهای مربوط به آنها به شرح زیر است (هر نیم واکنش کاهش در قبال انجام یک نیم واکنش اکسایش مناسب صورت میپذیرد و همزمانی آن دو همواره بایستی مورد توجه باشد):
1. سولفات آهن
:
2. دیاکسید گوگرد
:
3. اسید یدیدریک (یدید پتاسیم در محیط اسیدی):
4. فلزاتی که به یون مثبت تبدیل شوند
:
5. اسید اکسالیک
:
6. نمکهای قلع
، آهن
:
7. تیوسولفات سدیم (در برابر ید):
8. پروکسید ئیدروژن (در مقابل اکسیدکنندههای قوی):
9. ئیدروژن (در مقابل اکسیدکنندههای مناسب):
10. (در برابر اکسیدکنندههای مناسب):
زنگزدن چیست؟
بسیاری از زنگزدنها (خوردگیهای مربوط به فلزات) با فرایندهای اکسایش-کاهش ارتباط بسیار نزدیک دارند. این واقعیت که مخارج محافظت از خوردگی و زیانهای ناشی از آن فوقالعاده زیاد است اهمیت خوردگی را از نظر عملی و علمی بر ما روشن میسازد.
به طور کلی زنگ زدن عبارت از واکنشهای غیر یکنواخت شیمیایی یا الکتروشیمیایی است که در سطح مشترک فلز و محیط مجاور آن صورت میگیرند. در صورتیکه محیط خورنده، یک الکترولیت باشد زنگزدن الکتروشیمیایی است. بنابراین زنگزدن را میتوان به عنوان واکنشهای اکسایش فلزات در نظر گرفت.
فرایندهایی که در زنگزدن آهن دخالت دارند، عبارتند از:
نیم واکنش اکسایش:
نیم واکنش کاهش:
که
زنگ آهن است
عواملی که در زنگ زدن فلزات (به ویژه آهن) دخالت دارند، عبارتند از:
ناخالصیها، رطوبت، اکسیژن هوا،
محیط و برخی از گازهای خورنده موجود در محیط.
چگونه آهن را از زنگزدن محافظت میکنند؟
برای حفاظت آهن از زنگزدن راههای گوناگونی وجود دارد.
1. رنگ کردن- که در واقع دور نگاهداشتن آهن از رطوبت و اکسیژن هوا است. میتوان آهن را با سرنجیا یک ماده دیگر رنگ کرد.
2. قیر اندودکردن (قیرپاشی)- سطح فلز را با قیر یا یک ماده نفتی میپوشانند تا فلز در معرض رطوبت و اکسیژن هوا نباشد.
3. پوشاندن به وسیله یک فلز مناسب- برخی از فلزات مانند، ، و غیره در اثر خوردگی محصولاتی تولید میکنند (نظیر) که به عنوان یک پوشش چسبنده و محافظ برای فلزی که منظور حفاظت آن است عمل میکنند. این فلزات را معمولاً با روش الکترولیز روی آهن مینشانند.
حلبی ورقههای آهنی است که آن را با قلع پوشاندهاند.
آهن سفید یا آهن گالوانیزه آهنی است که آن را با فلز روی پوشانیدهاند.
4. حفاظت کاتدی- در این روش از فلزی که تمایل زیادی برای از دست دادن الکترون دارد (نظیر، و غیره) استفاده میشود. این فلزات نقش قطب منفی یا آند و آهن نقش قطب مثبت یا کاتد را دارد (در پیل الکتروشیمیایی همیشه قطب منفی خورده میشود و قطب مثبت سالم میماند).*}
خود را بیازمایید
تمرین 1
با استفاده از روش یون- الکترون (روش نیم واکنش) واکنشهای زیر را موازنه کنید.
الف.
ب.
ج.
د.