دید کلی

سنگهای رسوبی ولکانی کلاستیک معمولا به دو روش بوجود می‌آیند: طریقه اول فرسایش و تخریب سنگهای ولکانیکی است . این دسته از سنگها را معمولا جزو سنگهای آواری طبقه‌بندی کرده و ولکانیک لیتارنایت نامیده می‌شوند. طریقه دوم سنگهایی می‌باشند که سنگهای تشکیل دهنده آنها حاصل انفجار آتشفشانها بوده و سنگهای پیرو کلاستیکی یا آذر آواری نامیده می‌شوند.

سنگهای آذر آواری به علت اینکه ذرات تشکیل دهنده آنها دارای ثبات شیمیایی کمی است در اثر عوامل دیاژنز خیلی سریع تجزیه شده و تشخیص آنها در بین سنگهای پره‌کامبرین ، پالئوزوئیک و حتی فروزوئیک مشکل می‌باشد. این سنگها را بر اساس اندازه ذرات تشکیل دهنده و مبدا یا منشا آنها نامگذاری می‌کنند.

تفرا (Tephra)

واژه تفرا برای هر ماده‌ای ، بدون در نظر گرفتن اندازه آن ، که از آتشفشان خارج شده‌اند بکار می‌رود. تفرا عمدتا از خود ماگما سرچشمه می‌گیرد که در این حالت معمولا از شیشه ولکانیکی تشکیل شده‌اند . ولی اگر ماگما قبل از خروج انفجاری شروع به تبلور کرده باشد ، ممکن است بلورین باشند. تفراها همچنین حاوی خرده‌های سنگی ، از گدازه‌های انفجارات اولیه و از سنگهای اطراف می‌باشند. تفرا بر اساس اندازه ذرات به گرد و غبار آتشفشانی ، خاکستر ، لاپیلی و بمب و بلوک تقسیم می‌شوند.

انواع تفراها

ذرات تشکیل دهنده سنگهای پیرو کلاستیکی بر اساس اندازه آنها به 3 دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از :

• ذرات درشت تر از 64 میلیمتر : این ذرات بر اساس شکلشان به دو گروه تقسیم می‌شوند. اگر ذرات در هنگام خروج از دهانه آتشفشانها به صورت مذاب باشد و در هنگام پرتاب به صورت جامد در آید غالبا به شکل پیچیده و تجملی است که بمب (bomb) نامیده می‌شود. اگر ذرات در هنگام خروج از دهانه آتشفشان به فرم جامد باشند معمولا زاویه‌دار بوده و قطعه(block) نامیده می‌شوند.
  
  
• ذرات بین 2 تا 64 میلیمتر : این ذرات را لاپیلی (lupilli) می‌نامند.
  
  
• ذرات ریزتر از 2 میلیمتر : این نوع ذرات را خاکستر (ash) می نامند و به ذرات ریزتر از 16/1 گرد غبار می‌گویند.

طبقه‌بندی سنگهای آذر آواری بر اساس اندازه ذرات

• آگلومرا (agglomerate) : سنگهایی که بیشتر ذرات آنها از بمب تشکیل شده باشد را آگلومرا می‌نامند.
  
  
• برشهای ولکانیکی (Volcanic Breccias) : سنگهایی که بیشتر ذرات آنها از از قطعه یا بلوک تشکیل شده باشد را برشهای ولکانیکی می‌نامند.
  
  
• سنگ لاپیلی (Lapilli stone) : سنگهایی که حاوی ذرات لاپیلی هستند را سنگ لاپیلی می‌نامند.
  
  
• توف (tuff) : سنگهای آذر آواری را که بیشتر از ذرات خاکستر آتشفشانی تشکیل شده باشند توف می‌نامند.
  
  

بر اساس فراوانی نوع ذرات تشکیل دهنده سنگهای آذر آواری اعم از اینکه شیشه ، بلور (کریستال) و یا خرده سنگ باشد، توفها را به دسته کلی توفهای شیشه‌ای ، توفهای کریستالی و توفهای خرده سنگی تقسیم می‌کنند.

البته برخی از توفها دارای مقادیر متفاوتی از هر کدام از اجزای تشکیل دهنده می‌باشند که در این صورت در نامگذاری سنگ به فارسی ، با ترکیباتی که زیادتر از همه هستند شروع شده و اسامی ترکیبات کم بعد از اسم آورده می‌شود. به عنوان مثال توف حاوی شیشه ، خرده سنگ و کریستال. نامگذاری سنگها به لاتین ابتدا ترکیباتی را که مقدار آنها کم است آورده شده و سپس ترکیبات با فراوانی زیادتر نوشته می‌شوند. به عنوان مثال Crystal , Rock fragment , Glass tuff.

ایکنمبریت ها

ایکنمبریت‌ها دسته دیگری از سنگهای آذر آواری می‌باشند که ذرات آنها اکثرا دانه ریز بوده و در اثر انفجارهای آتشفشانی بوجود می‌آیند . این سنگها که منطقه وسیعی را می‌پوشانند دارای ترکیب شیمیایی مشابهی بوده ولی جورشدگی آنها بد می‌باشد. ممکن است بعد از رسوبگذاری به علت داغ بودن ، مقداری از ذرات دانه ریز ذوب شده و باعث به هم چسبیدن رسوبات گردد. این نوع سنگ ایگنمبریت را توف جوش خورده (Welded tuff) می‌نامند.

توفیت (tuffite)

رسوبات تخریبی آواری یا کربناته حاوی خاکستر آتشفشانی را توفیت می‌نامند. در توفیتها 25 تا 75 درصد از ذرات سنگ را اجزا پیروکلاستیکی تشکیل می‌دهد. نحوه تشکیل این سنگها بدین صورت است که در ابتدا توفها ایجاد شده و سپس از خشکی رسوبات آواری به درون حوضه حمل شده و با توفها مخلوط شده‌اند. در نتیجه این مخلوط شدن توفیتها حاصل می‌شوند.

مباحث مرتبط با عنوان

• آگلومرا
• ایکنمبریت
• بمب آتشفشان
• توف
• توفیت
• خاکستر آتشفشانی
• ذرات آذر آواری
• رده بندی سنگهای آذرین
• رسوبات آتشفشانی کلاستیک
• سنگهای آذر آواری
• سنگهای آواری
• طبقه‌بندی سنگهای آواری
• فوئید سینیت
• گردباد آتشفشانی
• مونوزونیت