مقدمه
اهمیت عمده
محمد بن سعد به واسطه کتاب طبقاتش می‌باشد. البته لازم به یادآوری است هر چند ایشان نخستین کسی نمی‌باشد که در این زمینه کتاب تالیف نموده اما کتاب وی تا زمان تالیف و حتی پس از تالیف هم مفصل ترین کتاب در نوع خود می‌باشد امتیاز مهم این کتاب در شرح حال اصحاب وطبقات آنها می‌باشد. در کتاب طبقات اطلاعاتی در مورد چهار هزار و دویست و پنجاه و شش نفر از صدر اسلام تا 230 هجری که به عنوان گوینده یا ناقل حدیث بوده‌اند آمده که از این تعداد ششصد نفر زن می‌باشند.
وجه تسمیه کتاب
درباره طبقات گفته‌اند که: چون منظور تنظیم شرح حال و نام افرادی است که وجه اشتراک زمانی و یا مکانی داشته‌اند این نام را گرفته است، با این توضیح که اگر ما شرح زندگانی افرادی راانتخاب کنیم که در یک زمان یا مکان مشخص از اساتید مشخصی استفاده کرده‌اند در واقع ما یک طبقه را بررسی کرده‌ایم.
مرز تقویمی کتاب
این کتاب مفصل‌ترین و جامع‌ترین کتابی است که درباره صحابه و تابعین تا دهه سوم قرن سوم هجری تنظیم گردیده طبقات چند بار تدوین گردیده که ظاهرا نخستین تدوین آن به وسیله حسین بن فهم از شاگردان ابن سعد صورت گرفته و برای دومین بار توسط حارث بن ابواسامه و تدوین سومش توسط ابن ابی الدنیا و چهارمین بار توسط ابن حیویه صورت گرفته که این تدوین اخیر مورد استفاده ادوارد ساخاو و همکارنش قرار گرفته است.
منابع مورد استفاده
منابع مورد استفاده در این کتاب کتابهای واقدی از جمله طبقاتش و از آثار ابن کلبی می باشد.
فهرست طبقات
این کتاب که بر اساس چاپ ادوارد ساخاو و همکارانش شامل نه جلد می‌باشد ترتیب مباحشش به ترتیب مجلدات به شرح زیر است:
*جلد اول و بخش اول ج دوم: شرح حال و سیره حضرت پیامبر و برخی از پیامبران پیش از وی می‌باشد، اطلاعاتی راجع به دوران کودکی حضرت آدم و حوا، ادریس ، نوح ، ابراهیم و حضرت اسماعیل علیه السلام و اطلاعاتی راجع به اجداد پدری و مادری حضرت رسول اکرم و دوران کودکی و جوانیش وهمچنین سفرهایش ، ازدواج ، اولاد علامات پیامبری ایشان ، هجرت و معراج. همچنین مطالبی از قبیل اقاقش در مدینه ، پیمان اخوت ، تغییر قبله ، ساختن مسجد ، نمایندگان عرب در محضر پیامبر ، بیان شمایل رسول الله اخلاق و لوازم اختصاصی چون لباس و کفش و انگشتر و شانه ، عطر دان ، سرمه دان ، اسلحه حضرت ، خدمتکاران و حجره های حضرت، همسرانش دامهای سواری و شیری و وقفهای پیامبر .
موضوع جنگها ، بیماری و رحلت پیامبر ، مراسم غسل و تکفن پیامبر مطرح گردیده .لازم به توضیح که در سیره پیامبر ، در طبقات بن سعد بر اساس موضوع نگارش یافته نه بر اساس زمان.
*بخش دوم جلد دو: اشخاصی که در زمان پیامبر مورد توجه بوده‌اند،
جمع کنندگان قرآن، و برخی از فرزندان صحابه اعم از مهاجر و انصار که اهل علم بوده‌اند و اهل فتوی ذکر شده.
- جلد سوم: دارای دو بخش است: در بخش نخست، شرکت کنندگان مهاجر در جنگ بدر و در بخش دوم انصار شرکت کننده در جنگ بدر می‌باشد و علاوه بر آنها شرح حال جانشینان پیامبر از جمله حضرت علی علیه السلام، و همچنین شرح حال سعد بن معاذ و ابوایوب انصاری
- جلد چهار: دارای دو بخش است: بخش نخست شرح حال پیشگامان مسلمان اعم از مهاجر و انصار مانند جعفر طیار و ابوذر و سلمان. بخش دوم مربوط به صحابه ایست که پیش از فتح مکه مسلمان شده‌اند.
- جلد پنج: شرح حال 825 نفر از تابعان و اصحابی است که در مکه، طایف، یمن، یمامه و بحرین بوده‌اند و همچنین شرح حال امام سجاد علیه السلام و امام باقر علیه السلام.
*جلد شش: اصحاب حدیث مقیم کوفه که با نام مقدس علی علیه السلام شروع گردیده و هزار و ده نفر را معرفی می‌نماید.
*جلد هفتم: دارای دو بخش است بخش اول شرح حال 313 نفر و بخش دوم شرح حال 860 نفر از اصحاب حدیث که در بصره و بغداد و شام و مصر و خراسان زندگی کرده‌اند.
*جلد هشتم: در این جلد به طور اختصاصی به بیان نام و شرح حال بانوان پرداخته و حدود 630 نفر از بانوان را نام برده که شامل چگونگی بیعت با پیغمبر اکرم با زنان می‌باشد، از شرح حال
جناب خدیجه شروع گردیده و با شرح حال دختران، عمه‌ها، دخترعموها، همسران پیامبر، و برخی مسائل از قبیل
کیفیت حجاب، سفر حج رسول خدا همراه همسران مطرح شده سپس زنان مهاجر، که این بخش را با
فاطمه بنت اسد شروع کرده سپس زنان انصار را بر طبق قبایل بیان کرده.
*جلد نهم: شامل فهرست اسامی مکانها، قبایل، احادیث نبوی و قافیه‌های اشعار، آیات قرآن و اسمهای شخصی است.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منبع
محمد بن سعد کاتب واقدی، طبقات، ترجمه دکتر محمود دافغانی، نشر نو تهران 1365
