صفحات تشدید کننده اشعه رادیولوژی (Intensifying Screen)
دید کلی
برای
تصویر برداری با اشعه ایکس از صفحات تشدید کننده استفاده میشود. از آنجائی که
اشعه ایکس قدرت نفوذ بالایی دارد بنابراین فقط در حدود 1 % از آن توسط لایه امولسیون
فیلم جذب میشود در صورتی که برای تشکیل تصویر از اشعه X به تنهایی استفاده میشود تصویر مربوطه دانسیته مطلوب را نخواهد داشت. برای ایجاد دانسیته کافی باید از شرایط تابشی بالایی استفاده کرد که
آسیبهای رادیوبیولوژیکی زیادی را برای بیمار ایجاد خواهد کرد. در صفحات تشدید کننده انرژی اشعه X به نور مرئی تبدیل میشود. ( به ازای هر
فوتون اشعه X صدها فوتون
نور مرئی تولید میکنند.) حساسیت فیلمها به نور مرئی بیشتر از اشعه X است.
لومینسانس
تابش نور توسط موادی که با عوامل محرک مانند اشعه X تحریک شدهاند را پدیده لومینسانس میگویند و شامل دو اثر است.
در پدیده فلورسانس بلافاصله پس از تابش اشعه به مواد حساس ، نور ساطع میشود ولی در پدیده فسفرسانس نور با تاخیر پس از تابش اشعه تولید میشود. بنابراین پدیده فسفرسانس برای تصویربرداری با اشعه X مناسب نمیباشد.
ساختمان صفحات تشدید کننده
پایه (Base)
معمولا از کاغذ ، مقوا و امروز بیشتر از پلاستیک شفاف مانند
پلی استر ساخته میشود. هدف از استفاده از این لایه ایجاد یک محافظ قوی ، انعطافپذیر و صاف برای لایه فلورسانس میباشد. ضخامت این لایه باید 0.18 میلیمتر باشد.
اما یک پایه خوب باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟
- عدم واکنش شیمیایی با لایه فسفر
- شفافیت یکنواخت
- مقاومت در برابر رطوبت و . . .
زیر لایه (Sub Stratum layer)
این لایه در حقیقت متصل کننده لایه فسفر به پایه است و میتواند به سه حالت جذب کننده ، منعکس کننده و شفاف موجود باشد.
زیر لایههای منعکس کننده نورهایی را که به جهت مخالف فیلم تابیده میشود منعکس میکند. به منظور ایجاد این اثر دانههای سفید
دیاکسید تیتانیم را به قسمت زیر لایه اضافه میکنند. زیر لایه جذب کننده اثری مخالف اثر لایه منعکس کننده دارد.
لایه فسفرسانس یا فلورسانس (Flures Centlayer)
این لایه قسمت فعال صفحه تشدید کننده است و از کریستالهایی تشکیل شدهاند که در اثر تابش اشعه به آنها از خود
نور ساطع میکنند.
لایه محافظ (Super Coat)
این لایه از
استات ساخته شده است و کاربرد آن محافظت از لایه
فسفر و مقاومت در برابر سائیدگی است. این لایه باید کاملا شفاف باشد تا نور تولیدی توسط صفحات تشدید کننده بطور کامل از آن عبور کند. ضد آب بودن این لایه مانع از رسیدن رطوبت به لایه فسفر میشود. این لایه علاوه بر اینکه بر روی سطح لایه فسفر کشیده میشود در کنارههای آن و حتی در پشت صفحه نیز قرار داده میشود. این کار موجب مراقبت از کنارههای صفحه و جلوگیری از زخمی شدن آن میشود. صفحات تشدید کننده را بوسیله چسبهای دو طرفه به قسمت جلو و عقب و داخل
کاست نصب میکنند.
انواع صفحات تشدید کننده و کاربرد آنها
در
رادیوگرافی صفحات تشدید کننده بیشتر به صورت جفتی مورد استفاده قرار میگیرند. این صفحات در سه نوع مختلف با سرعتهای متفاوت تولید میشوند.
صفحات با قدرت تفکیک بالا (High Resolution)
سرعت این صفحات پایین است و از آنها در مواردی که نیاز به جزئیات زیاد باشد استفاده میشود. اما باید توجه داشت که میزان اشعه تابشی و بار حرارتی تیوپ
اشعه ایکس در هنگام استفاده از این صفحات افزایش مییابد و باید مدت زمان تابش را 2 تا 3 برابر افزایش داد. بنابراین در
رادیوگرافی اطفال که نمیتوان آنها را ثابت نگه داشت استفاده از این صفحات برای آنها مناسب نمیباشد.
صفحات با سرعت متوسط (Regular medium speed)
این صفحات سرعت متوسطی دارند و در رادیوگرافیهای معمولی مورد استفاده قرار میگیرند.
صفحات سریع یا تند (Fast)
تصویری که با استفاده از این صفحات گرفته میشود وضوح پایینی دارد، زیرا در این صفحات از ماده منعکس کننده در قسمت زیر لایه استفاده میشود و از این صفحات در مواردی که خطر محو شدگی حرکت وجود دارد. مثلا در رادیوگرافی اطفال و عکسبرداری از قسمتهایی از بدن با دانسیته و ضخامت بالا مانند
شکم و کاهش در تابش به بیمار استفاده میشود.
تاثیر صفحات تشدید کننده در وضوح تصویر
از آنجائیکه بسیاری از فیلمهای امروزی هر طرف هستند و صفحات به صورت جفتی مورد استفاده قرار میگیرند. بنابراین امولسیون هر طرف فیلم در تماس کامل با سطح صفحه تشدید کننده همان طرف میباشد. برای ایجاد سیاهی یکسان در دو طرف فیلم باید سرعت صفحه تشدید کننده پشت
کاست افزایش یابد. علت این امر تضعیف اشعه در اثر عبور از صفحه تشدید اول و دو لایه امولسیون فیلم و همچنین پایه فیلم است.
در بعضی از موارد مانند
ماموگرافی از کاستها با یک صفحه تشدید کننده و فیلمهای یک طرفه استفاده میشود که موجب کاهش مقدار ناواضحی تصویر میشود. صفحه تشدیدکننده آنها بیشتر در موقعیت پشتی کاست نصب شده است تا قسمت جلوئی آن. زیرا اگر صفحه تشدیدکننده در قسمت جلویی کاست گذاشته شود. فوتون اشعه X در لایههای فوقانی صفحه جذب شده و نور حاصله با فاصله زیادتری از فیلم تولید میشود. بنابراین فرصت پراکندگی بیشتری داشته و ناواضحی بیشتری ایجاد میکند. در حالیکه اگر صفحه تشدید کننده در پشت کاست گذاشته شود، فاصله بین محل تولید نور و امولیسون کم شده و پراکندگی کاهش مییابد و ناواضحی کمتری ایجاد میکند.
مراقبت و نگهداری از صفحات تشدید کننده
یکی از نکاتی که باید در حین استفاده از صفحات تشدید کننده مد نظر داشت. این است که هرگونه آسیبی به صفحات تشدید کننده غیر قابل جبران میباشد، و از آنجائی که صفحات تشدید کنندهها به صورت جفتی در بازار فروخته میشود. لذا هرگونه آسیبی به اینگونه صفحات باعث تعویض هر دو صفحه شده که این کار منجر به صرف هزینه زیادی خواهد شد.
اثر انگشت ، لکه ، گرد و غبار و دیگر ذرات خارجی باعث کاهش اثر تابشی صفحه تشدید کننده میشوند و به دنبال آن دانسیتهای که بر روی سطح فیلم ایجاد میشود کمتر از مقدار نرمال خواهد بود.
رعایت موارد زیر میتواند از بروز این اثرات جلوگیری کند.
- هرگز کاست را در نزدیکی محلولهای شیمیایی یا دیگر مایعات نباید باز کرد.
- هرگز نباید کاست را به صورت باز روی میز تاریکخانه رها کرد. زیرا این عمل منجر به آلوده شدن آن میشود.
- هرگز نباید کاستها را در نزدیکی منبع تولید گرما یا شوفاژ گذاشت، زیرا این کار باعث تاب برداشتن کاست شده و تماس فیلم و صفحه تشدید کننده کاهش مییابد.
مباحث مرتبط با عنوان