چنگ رومی یا (شلیاق)
مقدمه
شلیاق
صورت فلکی کوچکی است ولی بعلت دارا بودن ستاره درخشان نسر واقع از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد. این ستاره بعد از
شعرای یمانی ، درخشانترین ستاره آسمان نیمکره شمالی است. به نظر میرسد که
خورشید با سرعت حدود 20 کیلومتر در ثانیه ، به طرف نقطهای در این صور فلکی حرکت میکند. این صورت فلکی کوچک اما درخشان در بین میلهای ۳۰+ تا ۴۰+ درجه شمالی و بعد ۱۸ تا ۱۹ ساعت قرار گرفته است. پنجمین ستاره پر نور آسمان ، آلفا- شلیاق یا نسر واقع از فراز چنگ رومی با رنگ سفید میدرخشد . این ستاره به همراه ردف ، نسر طائر مثلث تابستانی را تشکیل میدهد.
رصد با چشم غیر مسلح
سه ستاره نسر واقع (آلفا - شلیاق) ، اپسلیون - شلیاق و زتا - شلیاق را بوجود میآورند در مشاهده اپسیلون - شلیاق دقت کنید. آیا آنرا بصورت ستارهای دو گانه میبینید؟ آین آزمایش دقیقی برای سنجش بینائی است.
رصد با دوربین دو چشمی
اپسیلون - شلیاق به راحتی دوگانه دیده خواهد شد. هر دو مؤلفه آن در قدر 5 هستند و جدائی آنها 2/13 است. بتا - شلیاق ستارهای است متغیر و قدر آن در طی 12 روز ما بین 3 و 4 نوسان میکند.
رصد با تلسکوپ
اپسیلون - شلیاق را ستارهای چهار مؤلفهای خواهید دید. هر جفت آن در قدرهای 5 و6 و جدائی "2 و "3 قرار دارند. ستاره زتا - شلیاق نیز دو گانه است با قدرهای 4 و6 و جدائی "44. بتا - شلیاق هم دوگانه و هم
ستارهای است متغیر. در حقیقت این ستاره 4 مؤلفه دارد که به شکل
Y قرار گرفتهاند، قدرهای آنها 4 و 7 و 8 و 11 وجدائی آنها "45 ، "65 و "85 است.
افسانه صورت فلکی شلیاق
یک داستان از ارتباط این صورت فلکی با چنگ آریون سخن میدارد، اما بقیه بیشتر از چنگ اورفئوس ، پسر خدای آپولووکالیوپ ، یکی از الهههای ذوق و ادب ، صحبت میکنند. او با اوریدایس ازدواج نمود . اوریدایس کمی پس از ازدواج توسط گزش ماری زندگی را بدرود گفت. اورفئوس از شدت غم و غصه به اعماق زمین رفت و تنها چنگش را به همراه برد. او میتوانست در سطح زمین حیوانات و درختان را افسون نماید ودر زیر زمین ، سربروس ، سگ چند سر ، کارن ، کشتی بان رودخانه استپکس ، ماری با پوشش خز و سر انجام حکمران زیر زمین ، جهان مردگان را طلسم کرده بود. آنها تصمیم گرفتند که اوریدایس را به زمین برگردانند به شرطی که او پشت سر شوهرش راه برود و اورفئوس نیز به پشت سرش نگاه نکند.
اوریدایس اشتباها میدود و اورفئوس پشت سرش را نگاه میکند، او با انجام این کار هرگز بخشیده نشد. او همسرش را دید. آنها به سمت یکدیگر آمدند: اما پس از آنکه اوریدایس او را در آغوش گرفت ذوب شد. اورفئوس 7 ماه سرگردان بود و در این مدت آواز میخــواند و چـنگ مینواخت، درختان و گلـــها به دنبال او راه میافتـادند و جانـــوران و پرندگان برای شـنیدن آوازش دورش جــمع میشدند. یک دسته از زنان مست و دیوانه ، با او برخورد نمود او از نزدیکی با آنها امتناع کرد. آنها نیز به او حمله ور شدند موهایش را کندند و اعضای بدنش را تکه تکه کردند و سرش را با خود به جزیره لسبوس (Lesbos) بردند. باقی مانده جسدش در تریس (Thrace) دفن گردید. آپولو ازبهشت به زمین آمد و چنگ را در آسمان نهاد.
مهمترین اجرام قابل مشاهده در صورت فلکی شلیاق
بتا – شلیاق: این ستاره متشکل از یک سیستم دوتایی گرفتی سفید ـ شیری رنگ است و نورانیت آن در طول دوره ۱۲ روز و ۲۲ ساعت اش از ۳/۳ + تا ۴/۳ + تغییر میکند. این متغییر سر دسته ستارگان متغییر بتا ـ شلیاقی میباشد. با تلسکوپهای بزرگتر بتا ـ شلیاق به صورت یک دوتایی بسیار جالب با زاویه موقعیت ۱۴۹ درجه دیده میشود که قدر ظاهری همدمش ۸/۶+ است. در ضمن ، جدایی زاویهای این مجموعه حدود ۴۶ ثانیه قوسی است.
دلتا – شلیاق: ستاره دوتایی دیگری که در این صورت فلکی بارز است ستاره دلتا – شلیاق میباشد. ستاره دلتا ۱ با قدر ۵/۶ + و رده طیفی B2 و دلتا۲ ( غول سرخ) با قدر ظاهری ۴/۳+ و رده طیفی M4 نور افشانی میکنند . با کمک یک
دوربین دوچشمی یک ستاره سفید – آبی و غول سرخ همدمش را خواهیم دید. ستاره دلتا ۲ یک متغیر نیمه- منظم با تغییرات قدر حدود ۴+ تا ۵+ است.
زتا – شلیاق: این ستاره از درون دوربین دو چشمی یا تلسکوپی کوچک به صورت یک مجموعه دوتایی دیده خواهد شد. ستاره زتا ۱ با
قدر ظاهری ۴/۴+ و رده طیفی A3 و ستاره زتا ۲ با قدر ۵/۷ + و
رده طیفی F0 میباشند. زاویه موقعیت و جدایی زاویهای آنها به ترتیب ۱۵۰ درجه و ۴۴ ثانیه قوسی میباشد.
اپسیلون – شلیاق: یکی از جالبترین و زیباترین
ستارگان چهارگانه آسمان ستاره اپسیلون - شلیاق است. این مجموعه به دوگانه دوگانه (double double) نیز شهرت دارد. در یک شب صــاف و عـاری از
نور ماه ممکن است دو ستاره اپسیلون ۱ و اپسیلون ۲ را که به ترتیب با قدر ۴/۷+ و ۱/۵+ در کنار یکدیـــگرند را بتوان به راحتی دید. زاویه موقعیت این دو ۱۷۳ درجه وجدایی زاویه ایشان ۲۰۷/۷ ثانیه قوسی است. هر کدام از این ستارگان خود به تنهایی یک سیستم دوتایی بوده ، اما برای تفکیک ستارگان آنها به یک تلسکوپ با قطر حداقل ۶۰ میلیمتر نیاز است. اپسیلون ۱ شامل دو ستاره با قدر ظاهری ۰/۵+ و ۱/۵+ بوده که جدایی زاویهای و زاویه موقعیتشان به ترتیب .۲/۶ ثانیه قوسی و ۳۵۷ درجه میباشد. در ضمن ، اپسیلون ۲ نیز شامل دو ستاره با قدر ظاهری ۲/۵+ و ۵/۵+ بوده که جدایی زاویهای و زاویه موقعیتشان به ترتیب ۲/۳ ثانیه قوسی و ۹۴ درجه میباشد.
M57
سحابی حلقه Ring Nebula) M57) ، یک
سحابی سیارهای بوده و ممکن است هنگامی که از درون تلسکوپهای کوچک آماتوری نظاره شود، چندان رضایت بخش نباشد. اما در تصاویر تهیه شده با نوردهی بالا مملو از ستاره خواهد بود. از درون تلسکوپهای کوچک در یک شب صاف ، مانند صفحه بیضوی محوی دیده خواهد شد که اندازه ظاهریـــــش از
سیاره مشتری بزرگتر است. برای مشاهده حفره مرکزی آن به یک تلسکوپ ۱۵ سایتیمتری نیاز است. ستاره آبی رنگ مرکزی آنقدر کم نور است که به کمک
تلسکوپهای آماتوری آشکار نخواهد شد. این سحابی در بین ستارگان گاما و بتا شلیاق قرار دارد.
بارشهای شهابی معروف در این صورت فلکی
سه
بارش شهابی معروف در این صورت فلکی دیده شده است که عبارت است از: شلیاقی ، ژوئن شلیاقی ، آلفا شلیاقی.
آلفا شلیاقی
رصد: این بارش از نوع بارشهای شهابی تلسکوپی بوده و از اواسط تیر ماه تا اواسط مرداد ماه فعال میباشد. در بیـشیـنه فعـالیت این بارش روز بیـست و سوم تیـر ماه (طول خورشیدی ۱۱۲ درجه) ، بعــد و میل کانـون به ترتیب RA = 280 deg , DEC = +38 deg میباشد . در سال کشف این بارش (۱۹۵۸ میلادی) آهنـــــگ شهابهای دیده شده در دوربینهای دوچشمی حدود ۳۲-۱۸ شهاب در هر ساعت بود و متوسط قدر شهابهای گزارش شده ۴/۱+ بود . در ضمن ، شهابها سریع بوده و به نظر میرسید که از کانونی به شعاع ۲ درجه خارج میشوند.
تاریخچه : این بارش در سال ۱۹۵۸ ، در حین رصدهای گروه اعزامی از چکسلواکی در کوه بزو وک کشف شد. جری . گرایگر ، لوبس کوهوتاک ، ژنک کویژجارومیر میکوسک سرپرستی ۴۴ راصد از
رصدخانهها و کلوپهای نجومی را بر عهده داشتند. هدف این گروه اعزامی رصد شهابهای پراکنده تلسکوپی بود، اما سرانجام به کشف بارش شهابی جدیدی منجر شد.!!ژوئن شلیاق
رصد: همانگونه که از اسم این بارش مشخص است در ماه ژوئن ( از اواسط خرداد تا اوایل تیر ) اتفاق میافتد. ما میتوانیم این بارش را از بیست تا سی و یکم خرداد ماه رصد کنیم. اوج این بارش در روز ۲۵ خرداد (طول خورشیدی ۸۴/۵ درجه) است و آهنگ شهابهای آبی و سفید رنگ این بارش به ۸ عدد در ساعت خواهد رسید. در ضمن ، بعــد و میـل کانـون در ایـن زمان به ترتــیب RA = 278 deg و DEC = +35 deg خواهد بود. متوسط قدر شهابهای دیده شده حدود ۳+ میباشد و تقریبا ۳۲ درصد از آنها از خود رد بجا میگذارند.
تاریخچه: این بارش در غروب روز ۱۵ ژوئن ۱۹۶۶ ، توسط استن دوراک در کوه سن برناردینو کالیفـرنیا کشف شد. توجه او با عبور یک شهاب پر نور و سریعی که از این صورت فلکی عبور نمود، به این سمت از آسمان متمایل گشت. بلافاصله شهاب دیگری رد شد. استن شروع به ترسیم مسیر شهابها نمود . او توانست در طول یک ساعت ونیم رصد ، مسیر ۱۶ شهاب را ترسیم کند که از بین آنها ۱۳ عددمتعلق به کانــون نا شناخته ای ، به ترتیب با بعـد و میـل RA= 278 deg, DECL= +30 deg بودند . تنها چند ساعت بعد در انگلستان ، اف. دبلیو. تالبوت مستقلا این بارش را رصد کرد و کانون آن را RA =275.5 deg , DECL= +30 deg ثبت نمود. او آهنگ ۹ شهاب در ساعت را در گزارشش درج کرده بود.
شلیاقی
رصد: این بارش از اواخر اسفند تا اوایل فروردین فعال بوده و اوج فعالیتش در روز اول و دوم فروردین (طول خورشیدی ۳۲/۱) اتفاق میافتد و آهنگ شهابهایش به حدود ۱۰ عدد در ساعت میرسد. گاهی اوقات بطور ناگهانی این مقدار به ۱۰۰شهاب در ساعت افزایش مییابد. در زمـــان اوج بعـد و میل کانــون به ترتــیب RA = 271.5 deg , DECL = +33 میباشد. متـوسط قدر شهابهای شلیـاقی ۴/۲+ بوده و حـدود ۱۵ در صد از آنها از خود رد بجا میگذارند.
تاریخچه: تا مدتها به این بارش توجه خاصی نمیشد. یک طوفان شهابی با حدود ۷۰۰ شهاب در ساعت توســـط تعداد زیادی از مردم شرق ایالات متحده در روزهای ۱۹ و ۲۰ آوریل ۱۸۰۳ دیده شد. با این حــال ، تا سال ۱۸۳۵ روند بیتوجهی ادامه یافت، در آن سال کمی پس از این کشف مهـم که بارش اسدی ناشی از یک نهـر سالیانه بوده ، اختــر شناسان به دنبال یافتن نهــرهای شهابـی سالیـانه دیگـــری بودند، دومنیـکو فرانکویز جین آرگو (۱۷۸۶-۱۸۵۳) پیشنهاد کرد که ۲۲ آوریل احتمالا به یک فعالیت شهابی بر میگردد. قسمت اعظم کار بررسی و تآیید نظر آرگو توسط ادوارد هرییک انجام شد. وی درطول سـال ۱۸۳۹ ، نه تنـها رصد های منظمــی از این بارش به عمل آورد بلکه گزارشهای واقعه ۱۸۰۳ را نیز جمع آوری نمود.
در ضمن ، او با پشتکار فراوانش توانست پرده از اسرار وقایع ۹/۶ آوریل ۱۰۹۵ا ، ۱۰آوریل ۱۰۹۶ و .۱۰/۶ آوریل ۱۱۲۲ بردارد. رصــــدهای او در سال ۱۸۳۹ مشخـــص نمود که در روز ۱۹ آوریل بعـد و میل کانـون به ترتیب RA=273 deg , DECL= +45 deg بوده است. علیرغــم این اثبات صریح این بارش تا ۱۹-۲۰ آوریل سال ۱۸۶۴ به فرامـوشی سپـرده شد. در این تاریــخ پرفســـور الکساندر استـوارت هرشــل ۱۶ شـهاب از کانـونی با مـــختصات RA=277 deg , DECL = +35 deg دید. با کارهـای پرفــسور ویس مشخص شد که ما بین دنباله دار (Thatcher(1861I و بارش شلیاقــی ارتباطی وجود دارد و بعدها این موضوع توسط دیگران کاملا به تأیید رسید.
مباحث مرتبط با عنوان