محاسبه محلی ، ناحیه‌ای و قراردادی زمان
محاسبه شبانه روز از نیمه شب به عمل می‌آید. اگر بخواهیم از
محاسبه محلی زمان استفاده کنیم، آنوقت در محلها (با آنکه بر حسب طول جغرافیایی کمی فرق دارد) زمان را با مختصری اختلاف تعیین می‌نماییم. این طریق کمی دشوار است. در تمام کشورها تقریبا محاسبه ناحیه‌ای یا منطقه‌ای را که به شرح زیر است، انتخاب می‌نمایند. سراسر سطح زمین دارای 24 خط نصف النهار است که فواصل بین 2 خط نصف النهار منطقه‌ای محسوب می‌شود، بطوری که نصف النهارها انتخابی دارای فاصله 15 درجه یعنی یک ساعت است. وقت محلی در حاشیه‌های منطقه ، از وقت محلی وسط یا داخل منطقه به مدت نیم ساعت فرق می‌کند، نصف النهار مبدأ که صفر می‌باشند، همان نصف النهار گرینویچ است. بقیه منطقه به سمت شرق اول ، دوم و ... نامیده می‌شوند.
قرار شد که در داخل هر یک از این مناطق ساعتی بر حسب وقت محلی گذاشته شود. مثلا در شهر اوفا و در سمرقند ساعت 12 روز است، در صورتی که در شهر سوردلوفسک که تقریبا در وسط منطقه 4 قرار دارد، بر حسب وقت محلی باز هم ساعت همان 12 روز است. بطوری که طول جغرافیایی اوفا 3 ساعت و 24 دقیقه و طول جغرافیایی سمرقند 4 ساعت و 28 دقیقه می‌باشد، در صورتی که در اوفا ساعت 4 وقت منطقه‌ای ، ساعت 3 و 44 دقیقه وقت محلی است، یعنی 16 دقیقه جلوتر از وقت محلی می‌باشد. اما در سمرقند ساعت 4 و 28 دقیقه وقت محلی ، ساعت 4 وقت منطقه‌ای است یعنی 28 دقیقه عقب‌تر از وقت محلی می‌باشد. با دانستن طول جغرافیایی محل و شماره منطقه راحت‌تر می‌توان اختلاف بین وقت محلی و وقت منطقه یا ناحیه‌ای را معین نمود.
در منطقه جنبی سمت مشرق و سراسر فضای آن ، همان لحظه وقت را بطور مساوی یک ساعت بیشتر حساب می‌کنند، ضمن عبور از منطقه ساعتی ، ساعت را باید یک ساعت تمام تغییر داد، وضع عقربه‌های دقیقه شمار کلیه کشورها که در وقت منطقه‌ای قرار دارند، همان لحظه معین مطابقت می‌نمایند. تنها وضع عقربه‌های ساعت شمار بر حسب و مطابق با منطقه فرق می‌نمایند.
مناطق ساعتی
حدود مناطق ساعتی به دلایل مختلف گاهی بر حسب نصف النهار به درستی مشروط نمی‌شوند و بر حسب حدود طبیعی راه آهن‌ها ، ایالتها و غیره مطابقت می‌نمایند، مثلا حدود 2 منطقه و منطقه 3 را اگر بر حسب نصف النهار از 2 ساعت و 30 دقیقه ادامه دهیم، مسکو را قطع می‌نماید. روی این اصل حد مزبور کمی به سمت شرق عقب نشینی می‌کند و شامل نواحی ایالت مسکو می‌شود، برنامه‌های حرکت قطارها در سراسر کشور به وقت مسکو تنظیم می‌شوند. برای صرفه جویی در مصرف برق و حرارت و برای اینکه مردم کارهای عادی روزانه خود را تغییر ندهند بنا به دستور دولت از تاریخ 16 ژوئن سال 1930 عقربه‌های ساعت شمار در سراسر کشور و یک ساعت به جلو برده شد: چنین محاسبه وقت را دستوری یا قراردادی می‌نامند. بدین ترتیب وقت قرار دادی مساوی با دقت منطقه‌ای به اضافه یک ساعت است.
خط تغییر تاریخ (روز شماری)
لازم است که در یکی از نصف النهارهای زمین در جایی که تاریخ جدید مثلا اول ژانویه که برای اولین بار شروع می‌شود، توافق نموده و به عبارت دیگر قراری بگذاریم چنین قراری گذاشته شد که هر تاریخ جدید ، تاریخ اول ماه که از خطی در نزدیکی نصف النهار 180 درجه از گرینویچ بین آسیا و آمریکا می‌گذرد، فرا می‌رسد، بدین ترتیب روز نو ابتدا در چوکاتکا ، سپس در سیبری ، بعدا در اروپا و دیرتر از همه در آلاسکا فرا می‌رسد. در کشتی که خط تغییر تاریخ را در سمت شرقی قطع می‌کند، دو روز پشت سرهم را یک تاریخ قید می‌نمایند، مثلا در موقع قطع این خط در روز جمعه 13 آوریل ، روز دیگر هم روز جمعه 13 آوریل نامیده می‌شود.
در کشتی هنگام قطع این خط در سمت مغرب یک روز از حساب کم می‌کنند یعنی حذف می‌نمایند. مثلا روز بعد شنبه 15 ماه مه روز دوشنبه 17 ماه مه نامیده می‌شود. وقتی که کشتیها به بندر نزدیک می‌شوند، محاسبه تاریخ یا روز شماری آنها با روز شماری ساکنان بندر مزبور مطابقت می‌کند.
سازمان تعیین وقت دقیق
در بعضی موارد و بخصوص در مسائل حمل و نقل وضعی وجود دارد که باید حتما وقت را بطور بسیار دقیق حتی به ثانیه و باز هم دقیق‌تر از ثانیه دانست. مثلا اکتشاف معادن بر حسب اندازه گیری قوه جاذبه ، تنظیم و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی ، هدایت کشتیها در اقیانوسها و ... احتیاج به کنترل بسیار دقیق ساعت در شبانه روز دارد، بطوری که ساعتهای معمولی کمی عقب یا جلو می‌روند. برای این منظور در اغلب کشورها سازمانهایی وجود دارند که وظیفه‌شان تعیین ، حفظ و گزارش وقت دقیق می‌باشد. وقت دقیق در
رصدخانه‌های نجومی بر حسب دیده وری و مشاهده آسمان مثلا در لحظه اوج گرفتن
ستارگان ، تعیین می‌گردد. وضع خورشید در میان ستارگان و در
کره سماوی همیشه دقیق می‌باشد و روی این اصل ستارگان از لحظه اوج گرفتن خود ممکن است به سمت زاویه ساعتی خورشید عبور نمایند (تعیین وقت از رصد خود
خورشید دارای دقت کمتری می‌باشد).
سازمان تعیین وقت دقیق بنابه امکان خود چند ساعت مهم رصدخانه‌های مورد اعتماد را کنترل و بررسی می‌کند و از اینکه این ساعتها در شبانه روز چقدر جلو و یا عقب می‌روند، آنها را زیر نظر داشته و همچنین گزارشهای مربوط به وقت را زیر نظر می‌گیرد. برای تعیین دقیق وقت به غیر از
ساعتهای نجومی از ساعتهای دقیق ار دیگری نیز استفاده می‌کنند که از جمله آنها
ساعت مولوکولی است.
مباحث مرتبط با عنوان
