مقدمه
نهمین سیاره
منظومه شمسی ، پلوتون (سیاره تنها) در سال 1930میلادی توسط کلاید تامباو از طریق عکسبرداریهای متوالی کشف شد. مقایسه عکسهای یک ناحیه ثابت از
آسمان در شبهای مختلف نشان میداد که این
اجرام آسمانی طی یک فاصله زمانی معین ، نسبت به ستارگان زمینه تغییر مکان میدهد. از همین رو وجود آن به عنوان یک سیاره جدید ، تأیید شد.
آیا پلوتون سیاره است؟
رسما بله. وقتی پلوتون در سال 1930 میلادی کشف شد، اتحادیه بین المللی اخترشناسی ، آن را به عنوان "
سیاره" شناسایی کرد. به رغم مباحثات اخیر ، این جرم آسمانی هنوز رسما در طبقه بندی جدیدی جای نگرفته است. معیارهای اساسی شناسایی یک سیاره را میتوان به این شرح خلاصه کرد: هر جرم آسمانی که (مستقیما) گرد ستارهای حرکت کند،
ستاره یا شبه ستاره نباشد و آنقدر بزرگ باشد که گرانش خود آن ، موجب شود که شکل کروی داشته باشد، سیاره است. پلوتون هر سه شرط را برآورده میکند. اما برخی از دانشمندان معتقدند که پلوتون ممکن است یکی از بزرگترین سیارات کوتوله کمربند کوئیپر باشد. دلایل و مدارت قابل توجهی نیز در تأیید و تقویت این نظریه وجود دارد.
منشأ پلوتون چیست و از کدام بخش از کیهان آمده است؟
نخست تصور میشد که پلوتون یکی از
اقمار نپتون بوده است. اما وجود شباهتهایی میان ترکیبات و
مدارهای پلوتون و یکی از اقمار نپتون ، موسوم به
ترایتون ، دلالت بر این دارد که ممکن است هر دو آنها قبلا در مدارهای مستقلی گرد خورشید حرکت میکردهاند و بعدا سیاره نپتون ، تراتیون را به دام انداخته است. اما با اینکه مدار پلوتون ، مدار سیاره همسایهاش را قطع میکند، هرگز آنقدر به آن نزدیک نمیشود که تحت تأثیر نیروی گرانشی نپتون قرار گیرد و به دام بیفتد.
عدهای از اخترشناسان با توجه به شباهتهای موجود میان پلوتون و ترتیون با دیگر اجرام کمربند کوئیپر نتیجه میگیرند که هم قمر تراتیون و هم سیاره پلوتون حدود 4.5 میلیارد سال پیش ، از این کمربند به بیرون پرتاب شدهاند. عده دیگر با توجه به مدار عجیب و مرکز گریز آن میگویند ممکن است پلوتون ابتدائا قمر یکی از سیارات منظومه شمسی (حتی زمین) بوده است که بعدا از آن گریخته است.
مشخصات فیزیکی
طول هر شبانه روز پلوتون (زمانی که سیاره ، یک بار گرد محور خود میچرخد) معادل 153 ساعت زمینی است. روزهای این سیاره بسیار تاریک است. قمر آن ،
شارون ، در سال 1987 بطور تصادفی در
رصدخانه مونت پالومار کشف شد. شارون در مدار همزمانی توسط پلوتون به دام افتاده است و همواره در نقطهای ثابت گرد آن میگردد. مدار پلوتون به دور خورشید، میل تندی دارد و فاصله متوسط آن از خورشید 5.915 میلیارد کیلومتر است که خورشید از آنجا فقط بصورت ستارهای درخشان دیده میشود. پلوتون از سنگ و یخ تشکیل شده و اندازهاش کوچکتر از ماه زمین است. هنگام نزدیک شدن به خورشید جوی رقیق در اطراف آن تشکیل میشود که با دور شدن سیاره از خورشید یخ میبندد. مدار پلوتون بسیار طولانی بوده و بیشتر از سیارات دیگر نسبت به دایرة البروج انحراف دارد.
این سیاره هر 248.5 سال یک بار به دور خورشید میچرخد که در مدت 20 سال از این زمان فاصلهاش نسبت به خورشید کمتر از فاصله نپتون از خورشید است. این مشخصات غیر عادی باعث شده تا بعضی ستاره شناسان ، پلوتون را نوعی سیارک بزرگ تصور کنند. پلوتون دورترین سیاره از خورشید بوده ، کمترین دما را در بین سیارات دارد. مدار بیضوی این سیاره که 248.5 سال زمینی طول میکشد، طولانیترین مدار در منظومه شمسی است. پلوتون کوچکترین سیاره منظومه شمسی است و کمترین نیروی جاذبه را دارد.
به گفته یکی از اخترشناسان ، پلوتون تنهاترین و منزویترین سیاره منظومه شمسی است. اخترشناس دیگری پس از اینکه نخستین عکسهای تلسکوپ هابل را از نهمین سیاره منظومه شمسی مشاهده و بررسی کرد، گفت: "این سیارهای شگفت است. اگر میتوانستیم با فضاپیمایی به آنجا سفر کنیم، حقایق شگفت آور بیشتری را در مورد آن کشف میکردیم."
همانطور که دانشمندان
سیاره نپتون را با توجه به آشفتگی و انحرافی که در مدار
سیاره اورانوس گذاشته بود، کشف کردند، این بار نیز انحرافی در حرکات محاسبه شده نپتون ، دانشمندان را بدان وا داشت تا به جستجوی سیاره ای دیگر در دور دست بپردازند. از پیشگامان این کاوش می توان به پرسیوال لاول از فلگستاف آریزونا ، پیکرینگ و کلاید تامباو که دانشجوی دستیار رصد خانه فلگستاف بود اشاره کرد. مهمترین دلیل عدم موفقیت لاول و پیکرینگ در کشف سیاره نهم ، جستجوی سیارهای گازی شکل و بزرگ بود. این جستجو بیش از بیست سال به طول انجامید و در نهایت کلاید تامباو با بررسیهای شبانه روزی بر روی هزاران عکس موجود ، موفق به کشف سیاره نهم شد.
لحظهای پس از کشف سیاره
تامباو پس از کشف سیاره نهم به طرف اتاق رئیس رفت، پیش از ورود کمی خود را مرتب کرد، در زد و وارد شد، سپس گفت قربان من سیاره نهم را پیدا کردم ... . اعلام کشف سیاره جدید در 13 مارس 1930 همزمان بود با روز تولد پرفسور لاول و سالگرد کشف اورانوس توسط ویلیام هرشل. نشانه این سیاره (PL (P,L حرف اول پرسیوال لاول است. برای سیاره جدید اسمهای مختلفی پیشنهاد شد که سرانجام به پیشنهاد دختری 11 ساله از انگلیس نام پلوتن (پلو تو)Pluto برایش انتخاب شد. از آن تاریخ به مدت 73سال (تا قبل از کشف سیاره 2003 ub 313) پلوتو به عنوان آخرین عضو از خاندان منظومه شمسی به حساب میآمد. عضوی که آرام و بی صدا به همراه سه قمر ش شارون ، p1 2005s و p2 2005s در کمر بند کویپر به دور خورشید در گردش است. هر چه قدر که ما از نور و گرمای هستی بخش خورشید بهره میگیریم، پلو تو از این نعمت محروم است. نور خورشید برای رسیدن به این سیاره باید فاصلهای حدود 6000000000 کیلومتری را طی کند. پس بدون شک
خورشید از پلوتو همچون ستارهای کوچک کم فروغ دیده میشود.
پلوتون در زمینه ستارگان به صورت شی کوچکی دیده میشود که جایش را تغییر میدهد. (عکس از رصد خانه هیل)
از ویژگیهای پلوتو میتوان به میل 17 درجهای آن نسبت به
دایرة البروج اشاره کرد، با در نظر گرفتن این موضوع که پلوتو در حضیض خورشیدی مدار نپتون را قطع میکند و سیاره هشتم به حساب میآید، این میل 17 درجهای باعث عدم برخورد این دو سیاره (در فاصله400 میلیون کیلومتری) به یکدیگر میشود. البته رکورد میل یا انحراف نسبت به دایرة البروج در منظومه شمسی متعلق به سیاره 2003 ub 313 با انحراف 45 درجهای است، که مانند یک نیمساز دایرة البروج را قطع میکند. (همین امر یکی از مهمترین دلایلی بود که کشف سیاره دهم را بیش از 70 سال به تعویق انداخت.)
عدهای از دانشمندان این نظریه را مطرح کردند که پلوتو و تریتون زمانی هر دو قمرهای نپتون بودند و حرکت مستقیم داشتند، رویارویی نزدیک این دو باعث دفع پلوتو (تبدیل شدن آن به سیارهای مستقل) و معکوس شدن جهت حرکت تریتون شده است. این سیاره از نوع سنگی- یخی بوده و فاصله چنان زیاد دارد که
تلسکوپ فضایی هابل آن را به سختی میبیند. پلوتون که در حاشیه خارجی منظومه شمسی قرار دارد چنان از خورشید دور است که سطح آن را باید سرد و بی روح خواند. اتمسفر رقیق آن از جنس نیتروژن و متان است که احتمالاً در فصل زمستان یخ میبندد و به صورت برف آبی کم رنگ میبارد. پلوتون با دمای 240- از هر جای دیگری برای زندگی ما آدمیان نامناسبتر است. پلوتو هر 153 ساعت یک بار به دور خودش میچرخد، پس روز آن تقریبا 6 برابر روز ماست. دوره تناوبی انتقالی آن به دور خورشید (نجومی 4/248 سال) و (هلالی 367 روز) است. در این صورت هر یک سال آن برابر 248 سال ما است!
پلوتو سیارهای است که در ژرفای فضا آرمیده است، سیارهای که اغلب در فهرست رصدی با تجربهترین منجمان هم به چشم نمیخورد. آری پلوتو به خاطر فاصله زیادش بسیار کم فروغ جلوه میکند. این سیاره با قطری حدود 2274 کیلومتر مقام کوچکترین سیاره منظومه شمسی را به خود اختصاص داده است، به طوری که حتی از 7 قمر
گانیمد ،
کالیستو ،
تیتان ،
یو ،
تریتون و
ماه نیز کوچکتر است. همین موضوع باعث شده که حتی
بزرگترین تلسکوپها هم نتوانند جزئیات سطحی آن را به صورت واضح آشکار کنند، و با وجود پیشرفت فناوریهای کنونی پلوتو هنوز هم ناشناخته باقی مانده است.
در خارج از منظومه شمسی ، خورشید فقط شبیه یک ستاره پر نور دیده می شود که چندان گرمایی نیز ندارد. روی سطح سیاره پلوتو به قدری سرد است که جاندا ران در چند ثانیه مانند سنگ یخ میزنند.
بر همیمن اساس ناسا تصمیم گرفت تا با اجرای مأموریت افقهای نو New Horizons پرده از اسرار این سیاره دور دست بردارد. این فضاپیما سر انجام پس از تأخیری دو روزه در تاریخ 19 ژانویه 2006 (29 دی 84) به فضا پرتاب شد تا مأموریت 10 ساله خود را آغاز کند. فضاپیما افقهای جدید یا New Horizons در ادامه سفر خود به طرف
سیاره مشتری خواهد رفت تا با بهره گرفتن از نیروی جاذبهی این سیاره بر سرعت خود بی افزاید. این فضاپیما در این صورت بسیار زودتر به سیاره پلوتون خواهد رسید این در حالی است که اگر
فضاپیما با تأخیر بیشتری پرتاب میشد نمیتوانست از جاذبهی سیاره مشتری برای بالا بردن سرعت خود استفاده کند. علاوه بر این فضاپیمای افقهای نو اطلاعات بسیار مهمی را دربارهی کمربند کویپر و اجرام موجود در آن در اختیار ما خواهد گذاشت.
مباحث مرتبط با عنوان
