مقدمه
سیستم غده‌های داخلی مجموعه‌ای از غده‌های درون ریز پراکنده در نقاط مختلف بدن است. هر یک از غده‌های این سیستم با ترشح
هورمون خاص خود ، اعمال ویژه‌ای را در
بدن سبب می‌شوند. در عین حال بسیاری از فرایندهای زیستی بدن تحت تاثیر مجموعه‌ای از غده‌های داخلی و در ارتباط متقابل بین آنها انجام می‌پذیرد. این ارتباط متقابل تحت تاثیر مجموعه
هیپوتالاموس ،
غده هیپوفیز بوجود می‌آید و در کنار آن تمام غدد داخلی را با هیپوتالاموس و
ساختار سیستم عصبی مرکزی مرتبط می‌کند.
بافت غده‌ای
غده‌ها (Glands) مجموعه‌ای از
سلولهای پوششی مشخصی هستند که عمل اختصاصی ترکیب و ترشح ماده یا مواد معینی را برعهده دارند. در جدار سلولهای غده‌ای مجموعه‌ای غنی از
مویرگهای خونی قرار دارد که کار تغذیه ، فراهم ساختن مواد اولیه مورد نیاز سلولهای غده‌ای ، رساندن مواد شیمیایی محرک فعالیت غده و در مواردی جذب ترشحات غده را برعهده دارند.
انواع غده از لحاظ ترشح
غدد برون‌ریز
غده‌های برون‌ریز (Exacrine) دارای مجرای ترشحی مخصوصی هستند و فراورده‌های خود را از راه این مجراها به بیرون می‌ریزند. مجرای این غده‌ها معمولا به یک عضو نظیر
معده یا به سطح خارجی بدن
پوست منتهی می‌شوند. از غده‌های برون‌ریز می‌توان به
غدد مولد عرق ،
غدد اشکی ،
غدد بزاقی ، غدد معده‌ای ،
غدد چربی پوست ،
غدد داخل روده‌ها اشاره کرد.
غده‌های درون‌ریز
غده‌های درون‌ریز (Endocrine) مجرای ترشحی مشخصی ندارند و تولیدات خود را که
هورمون (Hormaein) نامیده می‌شود، از طریق مویرگهای اطرافشان مستقیما وارد
جریان خون یا
لنف می‌کنند. ترشحات غدد داخلی از طریق جریان خون به قسمت‌های مختلف بدن می‌رود و بر سلولهای ویژه‌ای اثر می‌گذارد. از مهم‌ترین غده‌های درون‌ریز می‌توان به
هیپوتالاموس ،
هیپوفیز ،
تیروئید ،
پاراتیروئید ،
فوق کلیه ،
غدد جنسی اشاره کرد.
انواع غدد درون‌ریز
هیپوتالاموس
هیپوتالاموس (Hypothalamus) بخشی از مغز بالایی است و جزو یکی از ساختارهای سیستم عصبی مرکزی (C.N.S) به شمار می‌رود. اما در عین حال این ساختار دارای رابطه نزدیکی با قسمت پیشین هیپوفیز (Hypophysis) است. از طریق این ارتباط ، هیپوتالاموس هورمون‌های آزاد کننده (R.F) و مهار کننده (IF) را به درون هیپوفیز ترشح می‌کند و سبب تحریک یا مهار ترشح‌های هیپوفیز می‌شود. به این ترتیب ارتباط هیپوتالاموس با هیپوفیز باعث ارتباط سیستم عصبی مرکزی با سیستم غدد داخلی شده ، از این طریق عملکرد غده‌های داخلی را تنظیم و هدایت می‌کند.
هیپوفیز
هیپوفیز غده بسیار کوچکی در زیر هیپوتالاموس و چسبیده به آن است، ولی با وجود کوچکی نقش بسیار مهمی دارد. این غدد با نظارت هیپوتالاموس بر عملکرد تمام غدد داخلی نظارت داشته و ترشحات آنها را تحریک یا مهار می‌کنند. همچنین این غده هورمون‌های مخصوص به خود را نیز ترشح می‌کند.
برخی از هورمون‌های ترشحی این غده شامل (هورمون محرک قشر غده فوق کلیه ، هورمون محرک تیروئید ، هورمون محرک غدد جنسی ،
هورمون پرولاکتین ،
هورمون رشد ، هورمون ضد ترشح ادرار ، هورمون اکسی توسین است. به لحاظ وسعت عملکرد این غده ، هر نوع اختلال در کارکردهای این غده باعث اختلال در کار سایر غدد داخلی و برخی اختلال‌های دیگر نظیر اختلال در رشد می‌شود.
غده تیروئید
این غده که از دو قسمت تشکیل شده در جلوی گردن و در طرفین
نای قرار دارد. این غده از تعداد زیادی فولیکول کوچک که هر کدام مانند یک غده کامل عمل می‌کنند، تشکیل شده است. از غده تیروئید (Thyroid) دو
هورمون تیروکسین (Throxine) و تری یدو تیرونین ترشح می‌شود. ترشحات این غده بر تمام قسمت‌های بدن از جمله متابولیسم پایه ، وزن ،
ضربان قلب ، سیستم عصبی مرکزی ، عضلات ، خواب تاثیر می‌گذارد. اختلال در عملکرد این غده باعث اختلالاتی نظیر
گواتر می‌شود.
غده پاراتیروئید
غده پاراتیروئید (Para thyroid) به تعداد چهار عدد در پشت و متصل به
غده تیروئید قرار دارند. این غده‌ها با اینکه بسیار کوچک هستند، اما برای ادامه زندگی ضروری می‌باشند. هورمون این غده یعنی
پاراتورمون (Parathormon) با تنظیم غلظت
کلسیم در
خون سر و کار دارد.
غده فوق کلیه
غده‌های فوق کلیه همانند کلاهی در بالای کلیه قرار دارند. این غده‌ها از دو بخش خارجی (کورتکس آدرنال) و بخش داخلی (مغز آدرنال) تشکیل شده است. این غده هورمون‌های زیادی از جمله
آلدوسترون (Aldosterone) ،
کورتیزول (Cortisol) ،
تستوسترون (Testosterone) و
آدرنالین ترشح می‌کنند. این غدد بر اکثر اعضای بدن تاثیر می‌گذارند و اختلال در ترشح آنها باعث بیماری‌هایی نظیر
آدیسون (Addison) و
کوشینگ (Cushing) می‌شود.
غده لوزوالمعده
لوزوالمعده (Pancreas) غده بزرگی است که در نزدیکی دیواره زیرین معده و مجاور بخشی از روده یا
دوازدهه قرار دارد. این غده هم آنزیم‌هایی را به داخل معده و روده ترشح می‌کند و هم
انسولین ،
گلوکاگن و
سوماتوستاتین را تولید و وارد خون می‌کند. این هورمون‌ها جذب و مصرف
گلوکز را در تمام اعضای بدن تنظیم می‌کنند و اختلال در کار این غده باعث بیماری‌هایی نظیر (دیابت قندی|(بیماری قند)) (Diabetes) می‌شود.
غدد جنسی
غدد جنسی به صورت
تخمدان در زن و
بیضه‌ها در مرد هستند و عملکرد آنها تولید هورمون‌های جنسی مردانه و زنانه و تولید
اسپرم بالغ و
تخمک برای ازدیاد نسل می‌باشد. از هورمون‌های جنسی مردانه می‌توان به تستوسترون و از هورمون‌های جنسی زنانه می‌توان به
استروژن و
پروژسترون اشاره کرد. اختلال در کار این هورمون‌ها باعث اختلال یا عدم تولید اسپرم در مرد و عدم تولید تخمک در زنان به همراه عدم رشد ثانویه جنسی در زن و مرد می‌شود.
ویژگی‌های مشترک غدد داخلی
- ارتباط غیر مستقیم: بین غده تولید کننده یک هورمون و بافت مورد نظر یک ارتباط غیرمستقیم و مسیر طولانی وجود دارد. در واقع هورمون‌ها پس از ترشح از طریق خون به هدف می‌رسند.
- کندی در ارتباط: به علت ارتباط غیر مستقیم و مسیر طولانی ، مدت زمان صرف شده برای رسیدن پیام و دستورات هورمون ترشح شده از غده به بافت هدف زیاد است و این عمل نسبتا با کندی همراه است.
- تاثیر طولانی: هورمون‌های ترشح شده از غدد پس از رسیدن به بافت هدف مدت زمان طولانی تری تاثیر گذار هستند. حتی تاثیر برخی هورمون‌ها نظیر هورمون رشد تا سالها تداوم می‌یابد.
مباحث مرتبط با عنوان
