لایه‌ای ماده چسبنده‌ای به نام موکوس، (mucus) جداره داخلی معده و اثنی عشر را می‌پوشاند و این قسمتها را از اسید محافظت می‌کند. اگر این لایه آسیب ببیند، آنگاه بافت حساس زیر آن در معرض اسید قرار می‌گیرد. (در طی فرآیند گوارش مواد غذایی، اسیدهای مخصوصی از معده تولید و ترشح می‌شود.) آزردگی بافت معده و اثنی عشر توسط اسید، موجب ایجاد زخم می‌شود. اولسر پپتیک (Peptic ulcer) نامی است که به مجموعه زخمهای موجود در معده و اثنی عشر قسمت بالایی روده کوچک) اطلاق می‌شود.

مقدمه

دستگاه گوارش انسان، لوله طویلی که از یک سو به دهان و از سوی دیگر به مخرج ارتباط دارد. این لوله به تناسب نوع کاری که انجام می‌دهد به بخشهای گوناگون تقسیم شده و هر بخش دارای ساختار ویژه‌ای است. مواد غذایی در حین عبور از لوله گوارش از دهان، حلق، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و راست روده می‌گذرند. در دستگاه گوارش، غدد متعددی یافت می‌شوند که در عمل گوارش، دستگاه گوارش دو عمل اساسی و مختلف را انجام می‌دهد که یکی گوارش، دیگری جذب غذا می‌باشد. گوارش در دهان، معده و روده کوچک و جذب اصلی در روده کوچک انجام می‌شود.

شیوع بیماری

زخمهای اثنی عشر نسبت به زخمهای معده شیوع بیشتری دارند و معمولا در افراد 20 تا 45 ساله رخ می‌دهند و میزان شیوع آن در مردان نیز بیشتر است. اما زخم معده بیشتر در افراد با سنین بالای 50 سال دیده می شود. در انگلستان، یک نفر از هر 8 نفر، زخم معده واثنی عشر را در زندگی خود تجربه کرده است.

علل

شایعترین باکتری ایجاد کننده زخم، باکتری هلیکوباکترپیلوری (Helicobacter Pylori) می‌باشد. این باکتری در عفونتهای انسانی بسیار شایع است و با نیمی از جمعیت میانسالان در انگلستان همراه است، هر چند تعداد کمی از آنها مبتلا به اولسر پپتیک می‌شوند. این باکتری توسط آب و غذا منتشر می‌شود، همچنین در بزاق دهان نیز دیده شده است و احتمال می‌رود که بتواند از راه هایی مثل بوسیدن هم انتقال یابد. این باکتری می‌تواند به دیواره معده چسبیده و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمت از معده می‌شود.

• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDS) مانند آسپرین و ایبوپروفین نیز معده را مستعد تاثیر پذیری از اسید می‌کنند. (این داروها برای درمان دردها استفاده می‌شوند.) این داروها می‌توانند علاوه بر ایجاد اختلال در لایه جوشاننده جداره معده در جریان خونرسانی به معده و بازسازی سلولهای بدن نیز تاثیر گذار باشند.
• عوامل ژنتیکی نیز در ایجاد اولسر پپتیک دخیلند. احتمال ابتلای کسانی که سابقه خانوادگی چنین بیماریی را دارند، به این بیماری بیشتر می‌باشد.
• سیگار کشیدن و نوشیدن نوشابه‌های الکلی نیز می‌تواند موجب چنین ‌آزردگی‌هایی شود چنینی عواملی جداره معده و اثنی عشر را آزرده می‌کنند و از تولید موکوس جلوگیری می‌کنند.
• استرس به علت ایجاد کننده زخم مطرح نمی‌شود، بلکه باعث تشدید و زخیم شدن علائم زخمهایی که قبلا به وجود آمده است، می‌گردد، شرایط استرس‌زا علایم را بدتر می‌کند؛ زیرا معده تحت چنینی شرایطی اسید بیشتری تولید می‌کند.

علایم

برخی از افراد مبتلا، علایمی را از خود نشان نمی‌دهند و هیچگاه در نمی‌یابند که مبتلا به اولسر پپتیک هستند یا برخی اوقات علائمی چون سوء هاضمه و یا سوزش سردل را از خود نشان می‌دهند. اگر علایم در بیمار ظهور کند؛ به قرار زیر خواهد بود:

• درد و یا سوزش در قسمت بالای شکم یا زیر قفسه سینه که این درد هنگامی که معده خالی است شدیدتر و بدتر می‌شود و بعد از غذا خوردن بهبود می‌یابد و دوباره پس از چند ساعتی عود می‌کند.
• درد ناشی از زخم معده با غذا خوردن بدتر می‌شود.
• اشکال در بلعیدن و یا برگشتن غذای بلعیده شده به دهان رخ می‌دهد.
• احساس نفخ و دل درد پس از خوردن
• تهوع و استفراغ
• کم اشتهایی و از دست دادن وزن
• درد شدید در مورد زخمهای شدید
• خونریزی

علائم خطرناک

• استفراغ خونی: به یاد داشته باشید که ممکن است قسمتی از خون مترشحه در زخمها از سیستم گوارشی عبور کند و به صورت قهوه‌ای خارج شود.
• مدفوع سیاه: که نمایانگر خون ریزی از زخم است.
• دردهای شدید و ناگهانی شکم

در صورت بروز علایم، مشکل موجود کاملا جدی است. به یاد داشته باشید که زخم ممکن است دیواره معده و روده را سوراخ کند و یا ممکن است مسیر غذا را مسدود نماید پس جدی گرفتن این زخمها الزامی است.

تشخیص

برخی اوقات خود زخم یا اسید مترشحه به عروق موجود در معده و اثنی عشر آسیب می‌رساند.

• آزمایش خون: اگر عفونت هلیکوباکتر ایجاد زخم شود، آنگاه بدن در قبال آن آنتی بادی ترشح می‌کند که با آزمایش خون و اندازه گیری آنتی بادی می‌توان بیماری را تشخیص داد.
• گاسترسکوپی: زخم معده و اثنی عشر را به وسیله روشی به نام گاستروسکوپی نیز می‌توان تشخیص داد. در این روش وسیله‌ای انعطاف پذیر را به داخل معده می‌فرستند و جدار داخلی آن را مشاهده می‌کنند و در صورت لزوم می‌توانند همزمان بیوپسی (نمونه برداری) انجام دهند همچنینی می‌توان عفونت هلیکوباکتر را نیز مورد بررسی قرار داد. و در ضمن بیوپسی با می‌تواند در مورد احتمال وجود سرطانی که علایم مشابهی دارد، نیز مورد استفاده باشد.
• تست باریم: مشاهده باریم (Barium meal) که در این مورد امکان بیوپسی وجود ندارد.
• عکسبرداری با اشعه ایکس: در این مورد هم امکان بیوپسی نیست.
• آزمایش تنفس: آزمایش دیگر تنس (Breath test) است. در این آزمایش ماده‌ای که تاثیر شیمیایی روی هلیکوباکتر دارد، به بیمار خورانده می‌شود و در صورت وجود هلیوباکتر، در معده تغییرات شیمیایی رخ می‌دهد و این مساله از طریق آزمایش تنفس قابل بررسی خواهد بود.

درمان

اغلب تجویز آنتی بیوتیک داروهای کنترل کننده اسید در درمان این بیماری موثر است. اگر بیماران ناگزیر آسپیرین و یا داروهای (NSAIDS) را به مدت طولانی مصرف کنند؛ بهتر است به داروهایی جهت محافظت لایه جداری معده و روده و داروهای بهبود زخم تجویز گردد. اگر درمان دارویی کارساز نباشد، آنگاه ممکن است درمان جراحی صورت گیرد که شامل:
1- بریدن عصب واگ (Vagotomy): که باعث کاهش تولید اسید می گردد.
2- آنترکتومی (Anterectomy): که در این عمل، قسمت پایین معده برداشته می‌شود.
3- پیلوروپلاستی (Pyloroplasty): در این عمل تلاش می‌شود که اثنی عشر و روده کوچک گشادتر شوند تا بتوانند آزادانه مواد غذای را عبور دهند.

اگر زخم موجب سوراخ شدن معده و اثنی عشر شود. آنگاه خون ریزی شدید رخ می‌دهد و اینجاست که فوریت پزشکی ایجاد می‌شود. در چنین فوریتی، با انجام گاستروسکوپی، زخمها سوزانده (کوتریزه = Cauterization) می‌شوند. ممکن است همراه با جراحی به تزریق خون نیز نیاز باشد.

پیشگیری

پیشگیری از این بیماری با ترک سیگار و الکل می‌تواند صورت گیرد. افرادی که به داروهای (NSAIDS) حساسیت مفرط نشان می‌دهند، بهتر است داروهای دیگری مصرف کنند.

مباحث مرتبط با عنوان

• آندوسکوپی
• آنتروکتومی
• اثنی عشر
• پیلوپلاستی
• زخم معده
• دستگاه گوارش
• گاستروسکوپی
• معده