رسیدگی به مستمندان، ارزشی اخلاقی و معنوی است که به حکم
فطرت انسان ، بسیار والا و ارزشمند است و تقریبا به طور یکنواختی در همه
ادیان الهی و آسمانی ، رسیدگی به مستمندان و رعایت حال آنها از ضرورت و قداست فوق العاده ای برخوردار است. در خصوص رسیدگی به فقیران و مستمندان ، که در جهان معاصر از وضعیت خاصی برخوردار شده اندو وجود نظام های طبقاتی و تقسیم جامعه به
فقیر و
غنی، این مسأله از اهمیت بیشتری برخوردار گردیده است.
رسیدگی به نیازمندان در اندیشه اسلامی
این مسأله در اندیشه اسلامی، جزئی انفکاک ناپذیر است، لذا جهت کمک به نیازمندان ،
زکات و
انفاقات مالی تشریع گردیده است، و حتی در برخی از موضع گیری ها ، شرط قبولی عباداتی همچون
نماز و
حج ، پرداخت زکات و انفاقات مالی به فقرای جامعه اسلامی و نیازمندان است.
به گونه ای که اقامه نماز را با پرداخت زکات مقرون فرموده است:
«
فاقیموا الصلوه و اتو الزکوه » نماز را بپا دارید و زکات بدهید.
این مسأله به گونه ای تبیین شده ، که اگر فردی نماز بخواند ولی زکات نپردازد، گویا که اصلا نماز نخوانده است.
امام صادق علیهالسلام می فرماید:
- فرد صاحب مال طلا یا نقره ای نیست که پرداخت زکات مالش را انجام ندهد، مگر اینکه خداوند او را در روز قیامت در زمین صاف و فرو رونده ای حبس می کند و بر او ماری گزنده را مسلط می کند که می خواهد اورا بگزد و او از آن مار گریزان است . پس هنگامی که ببینداز دست او خلاصی ندارد. مار او را می گیرد و سپس در گردنش می افکند خود را و طوق در گردنش می شود و همین است سخن خداوند که می فرماید:
«
سیطوقون ما بخلوا به یوم القیمه ، آل عمران ، 180» به زودی بخل هایشان طوقی در گردنهایشان خواهد شد.
- در اندیشه اسلامی ، ثروت وسیله خیر است ، نه هدفی برای مرد مومن ، و به این صورت ، انسان مومن باید در انفاق و اعطا و کمک به مستمندان عجله نماید و به تأخیر نیندازد. این مسأله را جنان اهمیت داده که منت گذاردن و اذیت نمودن در این راهناروا و مکردود شمرده شده است.
چنانکه می فرماید: «
لاتبطلوا صدقاتکم بالمن و الاذی، بقره ،264»
صدقه های خودتان را با منت گذاردن و آذار رسانیدن به افرادی که به آنها صدقه می دهید ، باطل مسازید.
- در قرآن مجید ، از این هم فراتر رفته ، و رسیدن به بر و نیکی را از مسیر پرداخت مال های محبوب در راه خدا می داندو می فرماید: « لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون ، آل عمران ، 92» هرگز به نیکی و بر نمی رسید ، مگر اینکه از آنچه که دوستش می دارید ، در راه خدا انفاق نمایید.
در راستای همین منش اخلاقی است که قرآن مجید ،
بخل را محکوم نموده و بخل ورزیدن در جامعه اسلامی به عنوان صفتی مذموم و نکوهیده تلقی گردیده است.
- پیامبر اسلام علیهالسلام فرمود : برحذر می دارم شما را از بخل ورزیدن ، زیرا که گذشتگان شما بر اثر همین خصلت ناروا هلاک شدند، بخل آنها را واداشت که خون هم را بریزندو محرمات را حلال فرض نمایند.
- بنابراین ، زکات صرفا یک اعانه و کمک از طرف فرد نیست، بلکه عبادت است، اما صدقات دیگر ، کمک هایی داوطلبانه است که جنبه نوع دوستی انسان، او را وا می داردکه به دیگران کمک نماید. در اندیشه اسلامی ، مسأله صدقه و زکات به گونه ای توصیه شده که بسیار محفی و سری صورت بگیرد که حتی دست چپ دهنده آن ، نداند که دست راست چه می دهد.
این نکته هم حائز اهمیت است که در
اسلام ، فقرای غیر مسلمان نیز مراد و منظورند و در بخشی از کمک ها و اعانات فرقی میان فقرای مسلمان و غیر مسلمان وجود ندارد.اسلام می کوشد، با این تعالیم ، فضیلت
سخا را ، که موجب
قناعت دهنده و گیرنده ثروت است و به اعتدال و تعادل می انجامد، به مسلمانان تلقین کند.
آئین یهود
آئین یهود ، به صراحت به وجود طبقات مختلف اجتماعی اذعان دارد: طبقاتی که نام می برد: بی پدر ،
بیوه ،
فقیر و
غریب است.( سفر تثنیه، 17و22).
- از نظر یهودیان ، فقرا طبقه ای مستحق توجهند.در سفر خروج ، به یهودیان توصیه می شود که به خاطر شفقت نابجا اجرای عدالت ( تسرکه) را به نفع فقرا به انحراف نکشانند.
در راستای همین امر ، مراقبت از بیماران و عیادت از آنها ، امری جدی و لازم و واجب تلقی گردیده است.طبقه غریبان در
تورات به شدت مورد توجه واقع شده اند:
« بر غریب ستم مکن، زیرا که از دل غریب خبر دارید، چون شما در زمین مصر غریب بودید».( سفر پیدایش ، آیه 9 ، ص 23).
آئین مسیحیت
واکنش مسیحیان به نیازمندان و رسیدگی به وضعیت آنها ، دقیقا برگرفته از
تعالیم مسیح است. در بسیاری از نکات و نقاط مورد بحث در
انجیل ، فقرا و معلولان و نیازمندان را که محرومیت های شدید دارند، در تماس با
حضرت عیسی علیهالسلام می نگریم و نیز اشاره اکیدی وجود دارد که آن حضرت با فقیران و نیازمندان همواره می نشسته اند و در تماس بوده است.
پولس رسول و دیگر نویسندگان
عهد جدید ، نشان می دهند که چگونه مراقبت از نیازمندان به یک بخش پذیرفته دشده از مسیحیت تبدیل شد. پولس نوشت :
« لکن از نیکوکاری خسته نشویم ، زیرا که در موسم آن درد خواهیم کرد ، اگر ملول نشویم ، خلاصه به قدری که فرصت داریم با جمیع مردم احسان بنماییم ، به خصوص با اهل بیت ایمان» .( رساله پولس رسول به غلاطیان، آیه 9-10،ص6).
