آشنایی
حوضههای عظیم اقیانوسهای جهان ، مناطق نهایی انباشت رسوبات و مواد حل شدهای هستند که از خشکی آورده شدهاند. حجمها عظیم سنگهایی رسوبی که در تودههای خشکی امروزی دیده میشوند. روزگاری رسوبات کف اقیانوسهای دورانهای گذشته را تشکیل میدادند.
اکثر رسوبات عمیق دریا میانی ، از گلهای بسیار دانه ریزی که
شلکا (Ooze) نام دارند، تشکیل یافتهاند. اینها ، رسوباتی هستند که حداقل 30% از حجمشان متشکل از قطعات سخت بدن جانورانی بسیار کوچک و گاهی اوقات میکروسکوپی است. این قطعات سخت ، از مادهای معدنی تشکیل مییابند که بوسیله گیاهان و جانوران کوچک از آب دریا گرفته شده و وارد پیکرشان می گردد. پس از مرگ این اندامواره ها ، باقیمانده اسکلت آنها به آرامی در آب فرو رفته و در کف دریا نهشته میشود. شلکاها از نظر ترکیب شیمیایی ، یا کربناتی هستند و یا سیلیسی.
گلهای آهکی را غالبا گلهای روزنهدار نیز مینامند، چرا که درصد قابل ملاحظهای از حجم این رسوبات ، از باقیمانده جانورانی تک یاختهای به نام روزنه داران تشکیل مییابد. گلهای سیلیسی ، شامل گلهای شعاعیان و گلهای دیاتومهای میشود. گلهای شعاعیان عمدتا از قسمتهای سخت ، پیچیده و ظریف
جانوران دریایی کوچکی تشکیل مییابد که از شاخه
پروتوزوئا ( Protozoa) بوده و شعاعیان (Radiolaria) نام دارند.
رسوبات حاشیههای قارهای
از دیدگاه نظری ، هنگامی که ذراتی از مواد جامد به درون تودهای از آب حمل شده و در آن نهشته میشوند، نهشتگی آنها به صورتی مدرج و بگونهای است که بزرگترین ذرات در نزدیکترین فاصله از ساحل و ریزترین ذرات در دورترین فاصله از آن قرار خواهند داشت. اما در این مورد استثنائات بسیاری وجود دارد. بسیاری از رسوبات سکوهای قارهای ، به این نحوه نهشته شدن ، گرایش ناچیزی از خود نشان میدهند. قاعدتا انتظار داریم که
رسوبات ماسهای را تنها در نزدیکی ساحل بیابیم، اما در واقع این رسوبات را میتوان در نقاط مختلفی که در امتداد یک سکوی قارهای تیپیک قرار دارند و درست تا نوک
شیب قارهای ، مشاهده کرد.
حضور این رسوبات بویژه در نقاط پست سکوهای قارهای ، چشمگیر است. در حقیقت ، ماسه مخلوط با شناور و
قلوه سنگ بیشترین بخش از مواد رسوبی واقع بر روی سکوهای قارهای یخساری شده را تشکیل میدهد. وجود رسوبات متشکل از گل نیز در سکوهای قارهای رایج است، بویژه در نزدیکی رودخانههای بزرگ و در امتداد مسیر
جریانهایی اقیانوسی که از روی رسوبات نهشته شده توسط
رودخانه عبور میکنند. گل ، همچنین گرایش دارد که در گودالهای کم عمق و همچنین
شاخابهها و
خلیجها انباشته شود.
سکوها
در محلی که ماسه و گل بر روی سکوها انباشته نشده است، غالبا سطح سکو پوشیده از قطعات سنگ و شنار میباشد. این حالتی است که معمولا در بخشهای هموار و آشکار سکو ، یعنی محلی که جریانهای نیرومند اقیانوسی قادرند که مواد ریزتر را جارو کرده و با خود ببرند، همچنین در نزدیکی نقاط صخرهای و رخنمون سواحل سنگی دیده میشود. در تنگههای باریکی که بین جزایر قرار دارند و یا تنگههای واقع در مدخل خلیجها ، غالبا انرژی جزر و مد و حرکت امواج به نحوی گرد آمده است که کف تنگه ، کاملا پاک شده و سنگ جامد زیرین آن آشکار شده است.
رسوباتی که در سکوها رسوب نکرده و یا اصطلاحا به دام نیفتادهاند، حرکت خود را به درون
اقیانوس و آن سری حد نهایی سکو ، ادامه میدهند. بیشترین بخش این رسوبات ، بر روی شیبها و خیزها رسوب داده میشوند. در این نقاط ، رس ، سیلت ، ماسه و حتی شنار ، انباشته میشود. در هر حال ، این رسوبات بطور کلی ریزتر از رسوباتی هستند که بر روی سکو نهشته شدهاند. با این وجود میبایستی گفت که اگر مقدار
رسوبگذاری بر روی شیبها و خیزها بیشتر از رسوبگذاری بر روی سکوها نباشد، از انها کمتر نیست. اگر حاشیههای قارهای را به عنوان یک واحد بشمار آوریم، میتوانیم بگوییم که این واحد افزون بر 90% از رسوبات حمل شده از خشکی را دریافت میدارد. باقیمانده رسوبات نیز به مناطق عمیق تر حوضههای اقیانوسی حمل میشوند.
رسوبگذاری بر روی کف دریاهای عمیق
رسوبات گسترده شده بر روی کف دریاهای عمیق ، معمولا بسیار ریزتر از رسوباتی هستند که بر روی شیبها ، خیزها و سکوها نهشته شدهاند. هر چند که گاهی حتی در این اعماق از دریاها نیز طبقاتی متشکل از ماسه دیده میشوند. این وضعیت ، همان پدیدهای است که مورد انتظار بشر میباشد. همچنین میبایستی انتظار داشته باشیم که آهنگ نهشت در این اعماق ، کندتر از آن چیزی باشد که در حاشیههای قارهای دیده میشود. واقعیت موجود نیز موید این نظر است چرا که آهنگ نهشت در حاشیههای قارهای ، 20 تا 200 برابر آهنگ نهشت در نقاط عمیق دریاست.
رسوبات دریا میانی
رسوبات نقاط عمیق دریا را که از مواد حمل شده از روی قارهها تشکیل یافتهاند، رسوبات خاکزاد مینامند و آنهایی را که از مواد خود اقیانوس ناشی شدهاند، رسوبات دریا میانی میگویند. در میان رسوبات خاکزاد ، میتوان طبقاتی متشکل از
خاکستر آتشفشانی را یافت که پس از حمل شدن از روی خشکی بوسیله باد ، به درون اقیانوس سقوط کرده و پس از عبور از هزاران متر آب ، در کف اقیانوس نهشته شدهاند. در مناطق قطبی ، بیشترین بخش از رسوبات کف دریا را سیلت و ماسه ناشی از یخ یخساری میسازد.
رسوبات دریایی یخچالی
در مورد بعضی از
رسوبات عمیق دریایی در قطب جنوب و اقیانوسهای منجمد ، عقیده بر این است که بوسیله کوههای یخی ، از روی خشکی به اقیانوسها آورده شدهاند. این رسوبات دریایی یخچالی ، عمدتا از سیلتی تشکیل یافتهاند که دارای قطعات درشت است. در نزدیکی تودههای خشکی ، لایههای گستردهای از ماسه و سلیت درشت که
توربیدیت نام دارند دیده میشود که بوسیله جریانهای توربیدیتی نهشته شده است.
مباحث مرتبط با عنوان
