| رسوبات آنشفشانی کلاسیک ، رسوبات هستند که عمدتا از دانه‌های با منشا ولکانیکی که از فعالیت‌های آتشفشانی همزمان سرچشمه گرفته‌اند، تشکیل شده‌اند. |
نگاه اجمالی
چندین فرآیند متفاوت در طی ،
انفجارات ماگمایتیکی عمل می‌کنند ، که منجر به تشکیل یک رشته رخساره‌های مشخص ولکانی کلاسیک می‌شود. نوع
ماگما (اسیدی ، حد واسط یا بازیک) ، که عمدتا توسط موقعیت
تکتونیک صفحه‌ای تعیین می‌شود، فاکتور مهمی در نوع رسوبات ولکانیکی کلاسیک تولید شده است.
فعالیت آتشفشانی نیز یک منشا مهم مواد در اندازه ماسه و گل برای
رسوبگذاری در بیشتر محیطهای رسوبی مختلف است. رسوبات ولکانیکی کلاستیک را بر حسب نحوه تشکیل آنها به 5 گروه تقسیم می‌کنند که عبارتند از : رسوب اتو‌کلاسیک ، پیروکلاستیک ولکانی کلاستیک جریانی ، هیدروکلاسیک ، اپی کلاستیک.
رسوبات اتوکلاستیک
سنگهای ولکانو ژنیکی هستند که توسط برش شدن در جای گدازه‌ها تشکیل شده‌اند. هنگامی که گدازه جریان دارد، گدازه سرد شده و در سطح بالایی آن یک پوسته شکننده بوجود می‌آید که باعث ایجاد
شکستگی و برش شدن در قسمت فوقانی گدازه متحرک می‌شود. برخورد میان بلوک‌ها باعث تشکیل درجات مختلفی
گرد‌شدگی ،
جورشدگی و خردشدگی می‌شود.
گدازه در هنگام حرکت با برش‌های فوقانی و تحتانی مخلوط شده و باعث ایجاد بافت‌های مختلفی می‌شود که این بافت‌ها از فراوانی با قطعات تا فراوانی با ماتریکس در تعبیر است. بر حسب جنس گدازه ، وضعیت بلوک‌ها متفاوت خواهد بود. در
گدازه‌های بازالتی بلوک‌ها بیشتر حفره‌دار و زاویه‌دار هستند . در گدازه‌های حد واسط هر اسیدی بلوک‌ها همگن و شلغمی‌شکل بوده و دارای خطوط عمودی زیادی هستند.
رسوبات پیروکلاستیک – ریزشی
این رسوبات از طریق ریزش خرده‌های آتشفشانی خارج شده از یک مجرا یا شکاف ، بر اثر
انفجار ماگماتیکی ، تشکیل می‌شوند. در اکثر موارد انفجار آتشفشانها در خشکی صورت می‌گیرد و بنابراین بسیاری از
توف‌ها از سقوط آزاد در هوا تشکیل شده‌اند. ولی اگر در نزدیکی آتشفشانها محیطهای آبی وجود داشته باشد مواد پیروکلاستیکی در این حوضه‌ها رسوب می‌کنند. از خصوصیات ویژه رسوبات حاصل از سقوط آزاد در هوا ، کاهش تدریجی هم در ضخامت لایه و هم در اندازه دانه با دور شدن از محل انفجار و با یک جورشدگی خوب تا متوسط می‌باشد.
بلوک‌ها و
بمب‌ها ، تقریبا در نزدیکی مجرا رسوب می‌کنند. در حالیکه خاکستر‌ها ممکن است ، بیش از دهها کیلومتر و گرد و غبار هزاران کیلومتر دورتر از مجرا حمل شود. پراکندگی فضایی
مواد آتشفشانی به ارتفاع ستون انفجار بستگی دارد. لایه‌های منفرد حاصل از سقوط مواد در هوا
لایه بندی نرمال در ذارات را نشان می‌دهند. در حالیکه اگر رسوبگذاری در داخل آب صورت گیرد قطعات بزرگ
پامیس با چگالی کم در قسمت‌های بالای رسوبات و ذرات ریز در قسمت‌های تحتانی رسوبات قرار گرفته و لایه بندی معکوس را از خود نشان می‌دهد.
رسوبات آتشفشانی کلاسیک جریانی
در محیطهای خشکی ، جریانهای پیروکلاستیکی که توسط انفجارات فورانی تشکیل می‌شود به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند. آنهایی که از سیال شدن بوسیله گازهای ماگمایی ایجاد شده و منجر به تشکیل
ایگنمبریت‌ها شده‌اند و آنهایی که بوسیله مکانیزمهای
موجساری که از طریق جریانهای خاکستر مملو از بخار ، در اثر حرکت طوفانهای شدید و حتی با سرعتهای بالاتر درست می‌شود، تشکیل شده‌اند. هر دوی این رسوبات از ماگماهای اسیدی سرچشمه گرفته‌اند. نوع سوم ، جریان در خشکی بوده و لاهار یا جریان کلی آتشفشانی نامیده می‌شود.
ایگنمبریت‌ها
ایگنمبریت‌ها جریانهای خاکستر پیروکلاستیکی هستند که در اثر ریزش ستونهای انفجاری تشکیل می‌شوند و جریانهای خطی ، داغ و متراکمی از خرده‌های ولکانیکی می‌باشند. سیال شدن (حرکت گاز یا آب به سمت بالا که باعث می‌شود ذرات رفتاری مشابه سیالات داشته باشند.) در اثر انبساط گازهای انفجاری حاصل از
ماگما و رسیدن به هوا قبل از جریان ایجاد می‌شود. جریانهایی که ترکیبی از نوع
ابرهای سوزان انفجاری هستند، می‌توانند تا فاصله زیادی (تا صدها کیلومتر) و حتی بر روی زمین مسطح حرکت کنند.
رسوبات این جریانها (ایگنمبریت‌ها) توسط ظاهری همگن با
جورشدگی کم از ذرات ریز خاکستر تشخیص داده می‌شوند. ایگنمبریت‌ها پستی و بلندیها را نمی‌پوشانند. و لیکن تمایل دارند از دره‌ها و زمین‌های پست تبعیت کنند. قطعات
پامیس ممکن است در سطح فوقانی یک
ایگنمبریت تمرکز یابند. ایگنمبریت‌ها بطور تیپیک از ماگماهای اسیدی سرچشمه می‌گیرند و در واقع ممکن است تشخیص آنها از
گدازه‌های ریولیتی مشکل باشد.
رسوبات حاصل از امواج خروشان پیروکلاستیک
امواج خروشان پیروکلاستیک عبارت از جریان متلاطم سریع و مخلوطی از ذرات آتشفشانی و گاز رقیق در خشکی است که برای آن دو نوع می‌توان در نظر گرفت: امواج خروشان خشک و داغ و امواج خروشان سرد و مرطوب. نوع اول معمولا با ایگنمبریت‌ها ، که ممکن است یک لایه قاعده‌ای را تشکیل دهند همراه است. بیشتر این امواج خروشان زمینی توسط ریزش یک ستون انفجاری تولید می‌شوند.
نوع دوم ، امواج خروشان قاعده‌ای هستند و معمولا در طی انفجارهای فراتیک و فراتو ماگماتیک تشکیل می‌شوند (جایی که ماگما با آب در تماس است). رسوبات حاصل از امواج خروشان پیروکلاستیکی نازک و دانه‌ریزند و معمولا پستی و بلندیها را می‌پوشانند. ولی انباشتگی در فرورفتگیها ضخیم‌تر است. اندازه دانه‌ها و ضخامت لایه با دور شدن از
آتشفشان کاهش می‌یابد و قاعده فرسایشی و ساختمانهای کانالی فراوان است.
رسوبات لاهار
لاهار‌ها یا جریانهای کلی آتشفشانی بر روی دامنه‌های برخی از آتشفشانهای خشکی یافت می‌شود. لاهارهای سرد بیشتر توسط ریزش باران شدید بر روی
خاکسترهای آتشفشانی سخت نشده تولید می‌شوند. لاهارهای داغ که یک جریان پیروکلاستیکی به یک
دریاچه یا
رودخانه وارد شده ، یا در هنگامی که خاکسترهای حاصل از سقوط در هوا به داخل یک
دریاچه دهانه آتشفشانی که بعداً لبریز می‌شود، می‌ریزد، تشکیل می‌گردد.
رسوبات لاهار ، بافتی مشابه به جریانهای کلی در
مخروط افکنه‌ها و جریانهای خرده‌دار در دریایی عمیق را دارند. این بافت معمولا با مشخصاتی چون نبود جورشدگی و فابریک یا کل فراوان مشخص می‌شوند.
هیدروکلاستیت‌ها (هیالوکلاستیت‌ها و هیالوتوف‌ها)
هنگامی که گدازه خارج شده با آب تماس پیدا کند، سرد شدن و خاموشی سریع ، باعث قطعه قطعه شدن گدازه می‌شود. سطح جریان گدازه سرد می‌شود و همانطور که جریان حرکت می‌کند. قشر سطحی قطعه قطعه و دانه دانه می‌شود و به
ماگما اجازه می‌دهد تا بیشتر سرد شده و قطعه قطعه شود. ممکن است این یک فرآیند خیلی آرام یا بسیار انفجاری باشد.
رسوبات ولکانی کلاستیکی که از طریق این فرآیند‌ها تشکیل می‌شود، عموماً هیالوکلاستیت‌ها خوانده می‌شود. هیالوتوف‌ها در اثر عمل متقابل ماگمای انفجاری با آب تشکیل می‌شوند. اختلافی که بین هیالوکلاستیت‌ها و هیالوتوف‌ها وجود دارد عبارتند از اینکه هیالوکلاستیت‌ها حفره‌های کمتری داشته و سطوح آنها بیشتر مسطح می‌باشد ولی هیالوتوف‌ها بیشتر حفره‌ای بوده و سطوح خارجی آنها مقعر می‌باشد.
رسوبات اپی‌کلاستیک و سکانوژنیک
بعد از ته نشست توسط فرآیند‌های آتشفشانی ، رسوبات ولکانی کلاستیک می‌توانند همانند سایر رسوبات محیطهای رسوبی دوباره به حرکت در می‌‌آیند. در
حوضه‌های قاره‌ای ،
خاکسترهای آتشفشانی توسط آبهای سطحی جاری به سیستم رودخانه‌ای و دریاچه‌ها حمل می‌شود و توسط
باد فروکش کرده و در خاکها جای می‌گیرند.
در محیطهای دریایی کم عمق خاکستر‌ها توسط امواج ، جریانهای جزر و مدی و طوفانی دوباره به حرکت در می‌‌آیند و با مواد غیر ولکانوژنیکی مخلوط می‌شوند. به خاطر نرم و ترد بودن ، خرده‌های آتشفشانی به سهولت به دانه‌های کوچکتر شکسته شده و در اثر سایش در محیطهای با انرژی متوسط و بالاتر ، گرد می‌شوند.
مباحث مرتبط با عنوان
