مقدمه
شاخه گیاهان دانهدار تحت نام پیدازادان یا
گیاهان گلدار نیز نامیده میشوند. وجود دانه یکی از صفات مشخص کننده آنهاست. با تشکیل دانه نسل تازهای از گیاه به نام رویان در درون آن شروع به رشد میکند. این شاخه به دو زیر شاخه
بازدانگان و
نهاندانگان تقسیم بندی میشوند. بازدانگان را به 3 رده
پرفانروگامها ،
مخروطیان و
کلامیدواسپرمها تقسیم بندی میکنند. پرفانروگامها گیاهان ابتدایی هستند. کلامیدواسپرمها گیاهان حد واسط نهاندانگان و بازدانگان هستند. مخروطیان یا رده کاجها بازدانگان حقیقی را تشکیل میدهند.
مشخصات عمومی رده کاجها
مخروطیان گیاهان چوبیاند که تقسیمات فرعی شاخههای آنها گوناگون بوده و دو نوع شاخه ایجاد میکنند. شاخههای بلند که با داشتن جوانههای انتهایی مشخص شده و قادرند رشد سالیانه خود را ادامه دهند و شاخههای کوتاه یا شاخکها که فاقد جوانه انتهایی بوده و حاصل برگهای سوزنی و یا مخروطها میباشند. برگهای اکثر مخروطیان سوزنی شکل و تمامی آنها دارای برگهای سادهاند. کوتیکول مومی ضخیمی سطح
برگها را پوشانیده است و گروهی دارای کانالهای رزینی هستند. غالبا گونهها همیشه سبز و حتی در زمستان نیز
فتوسنتز میکنند.
کامبیوم زیر پوستی آنها بسیار فعال بوده و موجب رشد قابل توجهی در برخی گونههای میشود. اغلب مخروطیان تک پایهاند و مخروطهای نر و ماده جدا از هم ولی در روی یک پایه ظاهر میشوند. میکروسپورانژها بر روی مخروطهای کوچک نر و معمولا در اوایل بهار ظاهر میشوند. مخروطهای ماده حاوی مگاسپورانژ بوده و مدت طولانیتری برروی درختان باقی میمانند تا رسیدن کامل دانهها ، چوبی میشوند.
گرده افشانی معمولا توسط باد صورت میگیرد و لقاح ممکن است یکسال بعد از گرده افشانی صورت گیرد. اسپرم مخروطیان فاقد تاژک است.
رده بندی مخروطیان
- راسته Lebaciales که دارای جنسهای جدا از هم بودند و امروزه به صورت فسیل درآمدهاند.
- راسته Pinales که تیره کاج در این راسته قرار دارد.
- راسته Cuperssales که تیره سرو در این تیره قرار دارد.
- راسته Taxales که تیره سرخدار در این راسته قرار دارد.
- راسته Araucariales که تیره کاج مطبق در این راسته قرار دارد.
- راسته Podocarpales.
تیره کاج (pinaceace)
درختانی تک پایه با تنه مشخص و انشعابات فراهم یا متقابل ، برگها باریک و خطی و یا سوزنی شکل ، منفرد یا فراهم و با آرایش حلزونی در طول ساقه قرار دارند و حاوی کانالهای رزینی میباشند. مخروطها تک جنسی و مرکب از پولکهای متعددی هستند که با آرایش حلزونی به دور محور مرکزی مخروط قرار گرفتهاند.
مخروط نر در سطح زیرین هر پولک دارای دو کیسه گرده (میکروسپورانژ) و پولکهای مخروطهای ماده ، حاوی دو تخمک در سطح فوقانی است. مخروط ماده تا زمان رسیدن دانه به رشد خود ادامه داده و چوبی میشود و در این زمان دارای پولکهای پایا یا ریزان است.شکل پولکها و مخروطها ، از گونهای به گونه دیگر متفاوت است. دانهها فاقد یا واجد باله است و لپهها به تعداد زیاد دیده میشوند.
جنسهای مختلف تیره کاج
- کاج حلب: که به نظر میرسد منشا آن شهر حلب در سوریه باشد.
- کاج الدار یا ایرانی: که منشا آن کشور گرجستان است و از آنجا به ایران مهاجرت کرده است.
- کاج اروپایی: بوسیله افراد اروپایی وارد ایران شده است و در نقاط مختلف ایران از جمله تهران به کشت آن اقدام کردهاند.
- کاج بادامی: که دانههای آن خوردنی است.
- از جنسهای دیگر میتوان به نراد ، کاج نوئل و سدروس اشاره کرد.
تیره سرو
گیاهانی هستند به صورت درخت یا درختچه که شامل 18 جنس و 130 گونه هستند. پیدایش آنها را به دوره تریاس نسبت دادهاند. و قدیمیترین گیاهان رده مخروطیان هستند. دارای برگهای سوزنی و یا فلسی شکل هستند که دو به دو به حالت متقابل قرار دارند. دستگاه زایشی نر آنها به صورت مخروطهای کوچکی به حالت راسی قرار دارد. از گونههای این تیره در ایران میتوان به سرو نقرهای ، سرو معمولی ،
سرو کوهی و سرو خمرهای اشاره کرد.
|
|
آریل
|
تیره سرخدار
گیاهانی دو پایه هستند ک به صورت در ختچههایی با برگهای سوزنی و گاهی کم و بیش باریک و دراز دیده میشوند که به صورت متناوب در سطح
ساقه قرار دارند. از این تیره فقط گونه سرخدار در شمال ایران یافت میشود. دانه گیاه بوسیله پوشش ناقص قرمز رنگی که گوشتی است و از بهم پیوستن و گوشتی شدن براکتههای اطراف گل ماده حاصل شده است پوشیده میشود. این پوشش
آریل نامیده میشود. چوب این گیاه قرمز رنگ است و در صنعت حائز اهمیت است. ولی به علت داشتن آلکالوئید سمی به نام
Taxin مورد توجه کشاورزان نیست. زیرا استفاده کودکان از پوشش دانه موجب مرگ کودکان میشود.
اهمیت اقتصادی مخروطیان
تقریبا تمامی گونههای خانواده کاج از اهمیت اقتصادی برخوردارند. چوب بسیاری از کاجها دارای مصارف عمده و گوناگون صنعتی از جمله در
صنایع چوب و کاغذ است. بسیاری از گونهها نیز به عنوان درختان زینتی در پارکها و فضای سبز شهرها و جنگلکاریها کاشته میشوند. رزین حاصل از گونههای مختلف کاج دارای مصارف صنعتی و دارویی است. دانه برخی کاجها نظیر
Pinus Pinea به مصرف تغذیه انسان میرسد.
مباحث مرتبط با عنوان
