نگاه اجمالی
عوامل مختلفی در بوجود آمدن
سنگهای آذرین مؤثر است و بر حسب شدت تأثیر این عوامل سنگها ممکن است دارای ساخت و بافت و ترکیب
کانی شناسی متفاوت گردند و بنابراین ترکیب شیمایی آنها نیز متفاوت خواهد بود. برخلاف تشکیل سنگها که یک امر طبیعی می‌باشد طبقهبندی آنها بر هر مبنایی که بنا شود یک امر مصنوعی خواهد بود، بدین صورت که در طبعیت چنین طبقهبندی بین سنگها وجود ندارد. بلکه در طبعیت تغییرات سنگها آرام و تدریجی است.
از طرف دیگر لزوم وجود یک سیستم طبقهبندی برای مقایسه سنگهای مختلف و به منظور داشتن یک زبان واحد بین آنهایی که سنگ و
سنگ شناسی سر و کار دارند غیر قابل انکار است. در طبقهبندی سنگها مبناهای مختلفی اساس طبقهبندی قرار گرفته‌اند، در عده‌ای ترکیب شیمیایی سنگ مبنای مقایسه قرار گرفته است. در دسته دیگر از مد سنگها یعنی ترکیب
کانی واقعی آنها استفاده شده است و سرانجام در دسته سوم نرم سنگها یعنی ترکیب کانی فرضی سنگها با ترکیب شیمیایی داده شده مبنای تقسیمبندی است.
طبقه‌بندی‌های متدوال در سنگ شناسی سنگهای آذرین عبارتند از
طبقهبندی مودال سنگهای آذرین
سنگهای آذرین مطابق تعریف عبارت است از مجموعه طبیعی از کانیهای مختلف که در نتیجه سرد شدن
ماگما تشکیل شده است. نوع و مقدار این کانیها بستگی به ترتیب تبلور ماگما و تحولاتی دارد که در ماگما ضمن سرد شدن صورت می‌گیرد. به همین علت مقدار و نوع کانیهای واقعی تشکیل دهنده سنگهای آذرین همیشه در مورد طبقهبندی سنگهای آذرین مورد توجه قرار گرفته است.
تقسیمبندی کانیهای سنگهای آذرین بر اساس اهمیت در اسم سنگ
- کانیهای شاخص : نام سنگ بستگی به وجود این کانیها دارد مثل کوارتز در گرانیت‌ها
- کانیهای عادی : در صورتی که مقدار آنها در سنگ کافی باشد می‌توانیم اسم آن کانی را به عنوان پیشوند به اسم سنگ اضافه کنیم. مثل بیوتیت گرانیت و در غیر اینصورت فقط در شرح سنگ از آنها نام برده می‌شود.
- کانیهای فرعی : معمولا مقدار آنها در سنگ کمتر از 5% است معمولیترین این کانی عبارتند از : آپاتیت ، اسفن ، زیرکن و نظایر آن.
- کانیهای ثانویه : کانیهایی هستند که از دگرسانی کانیهای اولیه حاصل شده‌اند مثل کلسیت ، زئولیت‌ها ، کائولن و غیره.
تقسیمبندی سنگها بر اساس درصد کانیهای مافیک
- سنگهای لوکوکراتیک : آنهایی هستند که کمتر از 30 درصد آنها از کانیهای تیره تشکیل شده است.
- سنگهای مزوکراتیک : آنهایی هستند که بین 30 تا 60 درصد آنها از کانیهای تیره تشکیل شده است.
- سنگهای ملانو کراتیک : آنهایی هستند که بین 60 تا 90 درصد آنها از کانیهای تیره تشکیل شده است.
- سنگهای هیپوملانیک : آنهایی هستند که بیش از 90 درصد آنها از کانیهای تیره تشکیل شده است.
- یکی از کانیهایی که خیلی در این نوع تقسیمبندی سنگهای آذرین)مورد استفاده قرار می‌گیرد کوارتز است.
تقسیمبندی سنگها بر اساس میزان کوارتز
- سنگهای فوق اشباع : سنگهایی که بیشتر از 5 درصد کوارتز دارند.
- سنگهای اشباع : سنگهایی که دارای کوارتز هستند و نه فلدسپاتوئید دارند.
- سنگهای زیر اشباع : سنگهایی که دارای بیش از 5 درصد فلدسپاتوئید دارند.
- دسته دیگر از کانیهایی که خیلی در طبقهبندی سنگهای آذرین دارای فلدسپات می‌باشد و ثانیا در خیلی از آنها فلدسپات به مقدار زیادی یافت می‌شود. به علاوه ترکیب و ساختمان فلدسپات‌ها تا حد زیادی مصرف طرز سرد شدن سنگهای آذرین می‌باشد.
رده‌بندی پیشنهادی اتحادیه بین المللی علوم زمین شناسی IUGS
طبقهبندی سنگهای آذرین به روشهای مختلفی صورت می‌گیرد و امروزه تعداد این تقسیم‌بندیها که باهم اختلافات جزئی دارند بسیار زیاد است. برای پیشگیری از این اختلافات و استاندارد کردن یک سیستم نامگذاری واحد که بوسیله همه زمین شناسان بکار رود. اتحادیه بین المللی علوم زمین شناسی در سال 1989 تقسیمبندی جامعی را به چاپ رساند. در این رده‌بندی از کانیهای زیر استفاده به عمل آمده است.
- Q = کانیهای سیلیس : شامل کوارتز ، تریدیمیت و کریستوبالیت.
- A = فلدسپات‌های آلکالن : شامل ارتوز ، میکروکلین ، سانیدین ، پرتیت ، آنورتوز.
- P = پلاژیوکلازها
- F = فلدسپاتوئیدها : شامل لوسیت ، پسودولوسیت ، نفلین ، سودالیت ، نوزآن ، هائولین ، آنالیسم ، کانکرینیت و غیره.
- M = کانیهای مافیک : شامل میکاها ، آمفیبول‌ها ، پیروکسن‌ها ، الیوین‌ها و غیره.
طبقهبندی سنگهای آذرین بر حسب طرز تشکیل
- سنگهای آذرین نفوذی : سنگهایی که در داخل زمین سرد شده‌اند.
- سنگهای آذرین خروجی : سنگهایی که در خارج از زمین سرد شده‌اند.
- سنگهای آذرین نیمه عمیق : مثل دایک و سیل.
طبقهبندی نیمه شیمیایی سنگهای آذرین
در این طبقهبندی می‌توان عوامل مختلفی را مبنای مقایسه قرار داد. یکی از آنها مقدار
سیلیس موجود در سنگ است. به عبارتی در این رده‌بندی سنگها بر اساس مقدار سیلیس موجود در سنگ تقسیمبندی می‌شود.
- سنگهای اسیدی : سنگهایی که بیش از 63 درصد سیلیس دارند.
- سنگهای متوسط : سنگهایی که بین 52 تا 63 درصد سیلیس دارند.
- سنگهای بازیک : سنگهایی که بین 52 تا 45 درصد سیلیس دارند.
- سنگهای اولترابازیک : سنگهایی که کمتر از 45 درصد سیلیس دارند.
رده بندی شیمیایی سنگهای آذرین
در این دسته از طبقهبندی سنگها نرم سنگها یعنی کانیهای فرضی که با ترکیب شیمیایی داده شده سنگ می‌توانست در آن وجود داشته باشد مبنای طبقهبندی قرار می‌گیرد. در این طبقهبندی که از روی تجزیه شیمیایی سنگ با قواعد معینی کانیهای فرضی را حساب کرد و سپس اسم سنگ را به یکی از روشهای متداول (یکی روش Barth و دیگری روش CIPW) تعیین می‌کند.
مباحث مرتبط با عنوان
